درآمدی بر روش های علم شناسی مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان

10.29252/kavosh.2023.19700.3386

چکیده

جلال­ الدین محمّد مولوی، شاعر عارف و عالم صاحب­ نظر قرن هفتم هجری، در آثار و اشعار خود درباره علم، حکمت و معرفت، مباحث نظری و معرفتیِ جامعی عرضه­ کرده که از نظرگاه علم روش ­شناسی که زیرمجموعه علم منطق و معرفت­ شناسی است، قابلیت توجّه و بررسی مستقل دارد. در پژوهش حاضر، مجموعه اشعار و اندیشه­ های مولوی، به طور ویژه در مثنوی، در خصوص علم­ شناسی به روش اسنادی استخراج، و با الگوهای مختلف منطقی دسته­ بندی و روش­ شناسی شده و رهیافت­ های او در شناخت و شناسایی علوم معرّفی گشته است. دستاورد پژوهش آن است که مولوی در آثار خود به طور کلّی و در غالب موارد از دو روش­ و رهیافت­ منطقی (علمی) و ادبی برای معرّفی علوم یا علم­ شناسی استفاده می­ کند که در این پژوهش فقط عمده ­ترین شیوه ­های او از منظر اوّل مورد معرّفی و تحلیل اجمالی واقع شده است. تقسیم و طبقه ­بندی، تطبیق و مقایسه، تحلیل و آسیب­ شناسی، توصیف و نشانه­ شناسی، مهمترین و عمده ­ترین شیوه­ های مولوی در معرّفی علم و عالمان است که از مجموعه این روش­ ها در جهت القای معارف و اقناع مخاطب بهره می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An introduction to Molavi’s epistemological methods

نویسنده [English]

  • reza rouhani
Associate professor in Persian Language and Literature, Kashan University
چکیده [English]

In his works and poems, Jalaluddin Mohammad Molavi, a mystic poet and scholar of the 7th century (AH), has presented comprehensive theoretical and epistemological topics about science, wisdom and knowledge. From the methodological point of view, his arguments are a subcategory of logic. In the present research, a collection of Molavi's poems and thoughts about knowledge has been extracted by a documentary method and categorized with different logical patterns. His approaches of gaining knowledge are also introduced. Based on the result of this research, in most cases Molavi uses logical (scientific) and literary approaches to introduce knowledge. In this research, only his logical method is introduced and analyzed briefly. Division and classification, matching and comparison, analysis and pathology, and description and semiotics are the major methods used by Molavi to introduce knowledge, instill it, and persuade the audience.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Molavi
  • Knowledge
  • Epistemological methodology
  • Logical approaches
  • Masnavi-e Molavi

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. قرآن کریم، ترجمة عزّت­الله فولادوند.
    2. ایمان، محمدتقی (1391) فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    3. بکار، عثمان (1381)، طبقه ­بندی علوم از نظر حکمای مسلمان، ترجمة جواد قاسمی، مشهد: آستان قدس رضوی.
    4. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایه آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
    5. خاتمی، احمد (1391)، آسمان­ های دیگر: راهنمای پژوهش در مثنوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    6. زرین‌کوب، عبدالحسین (1364)، سرّ نی، تهران: علمی.
    7. ______________ (1366)، بحر در کوزه، تهران: علمی.
    8. زمانی، کریم (1382)، میناگر عشق، تهران: زوار.
    9. ساروخانی، باقر (1373)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    10. سمیعی(گیلانی)، احمد (1370)، آیین نگارش، تهران: نشر دانشگاهی.
    11. علی بن ابیطالب (ع) (1414 ق)، نهج­ البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم: دارالهجره.
    12. غلامرضایی، محمد (1388)، سبک­شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    13. فتح‌الهی، ابراهیم (1394)، متدولوژی علوم قرآنی، تهران: دانشگاه امام صادق.
    14. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1361)، احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر.
    15. فرامرز قراملکی، احد (1382)، روش­ شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    16. فرهنگی، علی‌اکبر و حسین صفرزاده (1393)، روش‌های تحقیق در علوم انسانی، تهران: برآیند پویش.
    17. کاشفی، کمال‌الدین حسین (1362)، لب لباب مثنوی، تصحیح سیدنصرالله تقوی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری.
    18. کریمی سودابه (1384)، بانگ آب: دریچه‌ای به جهان‌نگری مولانا، تهران: شور.
    19. گوهرین، سیدصادق (1376)، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار.
    20. محمدی ری­‌شهری، محمد (1382)، علم و حکمت در قرآن و حدیث، ترجمه عبدالهادی مسعودی، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث و سازمان چاپ و نشر، قم.
    21. _________________ (1362-1363)، میزان الحکمه، 10 جلد، دفتر تبلیغات اسلامی: قم.
    22. مفتونی، نادیا (1393)، پژوهشی در فلسفة علم دانشمندان مسلمان، تهران: سروش.
    23. مولوی، جلال‌الدین محمد (1369)، فیه مافیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
    24. _______________ (1363الف)، کلیات شمس یا دیوان کبیر، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، امیرکبیر: تهران.
    25. _______________ (1363ب)، مثنوی معنوی، به تصحیح نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، امیرکبیر: تهران.
    26. میرابوالقاسمی، سیده‌مریم (1386)، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی دیوان شمس، تهران: ارشاد.
    27. همایی، جلال­الدین (1385)، مولوی‌نامه: مولوی چه می‌گوید؟ تهران: هما.

    ب) مقالات

    1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، عبدالحسین خسروپناه، و احمد امامی (1399)، «اصطلاح­ شناسی مفهوم علم در فلسفة اسلامی»، معرفت فلسفی، شماره 67، صص 35-51.
    2. استعلامی، محمد (1371)، «مفهوم علم در مثنوی مولانا جلال‌الدین»، ایران‌نامه، شماره 41، صص 91-100.
    3. امیری خراسانی، احمد (1380)، «علم از دیدگاه مولانا»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)، شماره 158-159، صص 367-394.
    4. اوجبی، علی (1395)، مدخل «رئوس ثمانیه» در دانشنامة جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدادعادل، جلد 21، تهران: مرکز دایرة‌المعارف اسلامی، صص 118 ـ 119.
    5. جعفری، فرزاد و فرزانه خلیل‌پور (1386)، «علم ظاهر و باطن یا ظاهر و باطن علم (پیرامون علم و معرفت در مثنوی معنوی)»، فرهنگ، شماره 63-64، صص 195-228.
    6. خسروپناه، عبدالحسین (1385)، «فلسفة فلسفة اسلامی»، قبسات، شمارة 39 و 40، صص 173-196.
    7. روحانی، رضا (1399) «رهیافت‌های تحلیلی-انتقادی مولوی در علم و عالم­ شناسی»، ادبیات عرفانی، سال 12، شماره 23، صص 183-206.
    8. سبحانی، محمدتقی (1382)، «علم و عقل و عشق در مثنوی مولوی»، نقد و نظر، شماره 31 و 32، صص 352-382.
    9. طالبیان، یحیی (1385)، «ابعاد تقلید و تحقیق در مثنوی مولوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان (مطالعات و پژوهش‌های دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، شماره 47، صص 1-18.
    10. عظیمی، مهدی (1395)، «سرآغازهای هشت­گانه در منطق: پژوهش تاریخی»، جستارهای فلسفی، شمارة 21، صص 133-168.
    11. غلامرضایی، محمد (1387)، «مجلس­ گویی و شیوه­ های آن بر اساس مجالس سبعة مولوی»، پژوهشنامة علوم انسانی (ویژه‌نامه زبان و ادبیات)، شماره 57، صص 256-278.
    12. فرامرز قراملکی، احد و نادیا مفتونی (1383)، «رهیافت‌های دانشمندان مسلمان در علم‌شناسی»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 80، صص 39-59.
    13. کاظمینی، سیدمحمدحسین و محمدامین هنرور (1393)، «موضوع و ماهیت علوم انسانی و جایگاه آن در منظومة علوم با تأکید بر آرا و نظریات فارابی»، قبسات، شماره 74، صص 77-98.
    14. محقق، مهدی و فاطمه حیدری و شیوا حیدری (1392)، «العلم وأنواعه من وجهة نظر مولانا جلال‌الدین بلخی»، إضاءات نقدیة (فصلیة محکمة)، السنة الثالثة، العدد الثانی عشر، کانون الأول ٢۰١٣م، صص 9-32.

    15. نزهت، بهمن (1392)، «اسلوب بیان و شیوة مجلس ­گویی مولانا در آثار منثورش (با تأکید بر کتاب فیه مافیه)، متن ­پژوهی ادبی، شماره 57، صص 55-78. 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار