طرح منحصر به فرد سیر و سلوک عرفانی در منظومه هفت پیکر نظامی گنجوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان

2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه زنجان

3 استادیاردانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان

4 استادیار دانشگاه زنجان

10.29252/kavosh.2023.16117.3015

چکیده

نظامی از معدود شاعرانی است که با اشراف به ساحت‌های گوناگون سخن، توانسته در مرز میان ادبیّات عرفانی و غنایی، اقلیمی خاص برای خود برپا سازد تا الگوی همیشگی این نوع ادبی بعد از او واقع شود. نگاهی به منظومة هفت‌پیکر از منظر نمادشناسی عرفانی و بازکرد رمزهایی که خود راوی به کنایه و بعضاً به تصریح به ما می‌دهد، کلّ داستان را فضایی سخت عرفانی می‌بخشد. امری که تا به حال علی‌رغم پاره‌ای کوشش‌ها و تحلیل‌های کلّی چندان توجّهی بدان نشده است و عمدۀ پژوهش‌ها بر این تأکید دارند که هفت‌پیکر، متنی غنایی-داستانی است و مباحث عرفانی به صورت پراکنده و در پس زمینۀ آن قرار دارد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی در پی بازکرد مفاهیم چندلایه‌ای است که راوی در سیر این داستان نهاده است تا بر اساس آن بتوان به صورتی مستدل و با تشریح جزئیات، ابعاد عرفانی و شیوة منحصر به فرد آن را در طرحی از سیر و سلوک عرفانی هویدا کرد. نتایج این پژوهش نشان‌می‌دهد نظامی در این منظومه که از ساحت بیرونی جهان آغاز می‌شود و در فرآیندی رمزآلود به درون می‌گراید و تمام نشانه‌های مهم روایی را در خدمت تحوّلی معنوی و معنایی قرار می‌دهد، ضمن حفظ لایۀ اوّلیه، طرحی خاص و منحصر به فرد از سلوک عرفانی را پی انداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Unique design of mystical journey and behavior in Nezami Ganjavi's seven dome

نویسندگان [English]

  • reza Vaezi 1
  • mehdi mohabbati 2
  • Amir Momeni Hezaveh 3
  • gorban valiyi 4
1
2 Persian literature
3 Assistant of Professor, Zanjan University, Iran.
4 Assistant Professor in Zanjan University
چکیده [English]

Nezami is one of the few poets who has been able to establish a special climate for himself on the border between mystical and lyrical literature by mastering various fields. A look at this story from the perspective of mystical symbolism and the unraveling of the codes that the narrator himself gives us ironically and sometimes explicitly; It gives the whole story a mystical atmosphere. This is something that has not been paid much attention to so far, despite some efforts. The present research seeks to open the multi-layered concepts that the narrator has placed in the course of this story with an analytical-descriptive method, so that its mystical dimensions can be revealed in a reasoned manner. The results of this study show that Nezami in Haft Peykar, which starts from the outside of the world and enters into a mysterious process and puts all the important signs of narration in the service of spiritual and semantic transformation, while preserving the initial layer. He has established a special and unique plan of mystical behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • seven bodies
  • mysticism
  • mystical behavior
  • interpretation
  • symbol

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. بری، مایکل (1394)، تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی، ترجمه جلال علوی‌نیا، تهران: نشر نی.
    2. پورنامداریان، تقی (1364)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. دهباشی، مهدی و علی‌اصغر میرباقری‌فرد (1386)، تاریخ تصوّف، تهران: سمت.
    4. زرین‌کوب، عبدالحسین (1389)، پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: انتشارات سخن.
    5. سجادی، ضیاءالدّین (1388)، مقدّمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوّف، تهران: انتشارات سمت.
    6. شبستری، شیخ محمود (1382)، گلشن راز، به کوشش محمّد حماصیان، کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی.
    7. شوالیه، ژان و آلن گربران (1385)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فاضلی، تهران: جیحون.
    8. عطّار، فریدالدین محمّد بن ابراهیم (1393)، منطق‌الطیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: انتشارات سخن.
    9. غنی، قاسم (1330)، تاریخ تصوّف در اسلام، تهران: انتشارات ابن سینا.
    10. قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1391)، الرساله القشیریه، مقدّمه،تصحیح وتعلیقات مهدی محبّتی، تهران: انتشارات هرمس.
    11. کاشانی، عزالدین محمود (1394)، مصباح‌الهدایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: انتشارات سخن.
    12. محبتی، مهدی (1379)، زلف عالم‌آرا (درآمدی بر شناخت رموز عارفانه در شعر فارسی)، تهران: جوانه رشد.
    13. محمودی بختیاری، علیقلی (1376)، هفت نگار در هفت تالار، تهران: انتشارات عطایی.
    14. موحّدیان عطّار، علی (1388)، مفهوم عرفان، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
    15. میهنی، محمّد بن منور (1393)، اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: آگه.
    16. نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1395)، هفت‌پیکر، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: انتشارات زوار.
    17. ____________________ (1390)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: انتشارات زوار.
    18. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1389)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام رینولد نیکلسون، با مقدّمة بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نشر ثالث.
    19. هجویری، ابوالحسن علی ابن عثمان (1390)، کشف‌المحجوب، مقد،مه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ هفتم، تهران: سروش.
    20. یاوری، حورا (1387)، روانکاوی و ادبیّات (دو متن، دو انسان، دو جهان)، تهران: انتشارات سخن.

    ب) مقالات

    1. دری، نجمه و مهدی خیراندیش (1391)، «هفت پیکر در نفیر نی»، بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 4، شماره 3، صص 19-44.
    2. فرخ‌نیا، مهین‌دخت (1393)، «بن‌مایه‌های گنوسی در داستانی از هفت پیکر نظامی»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 10، شماره 35، صص 213-248.
    3. نوروزی، زینب، علیرضا اسلام و محمّدحسین کرمی (1391)، «بررسی شخصیت بهرام در هفت پیکر با توجه به نظریه مزلو»، متن شناسی ادب فارسی، جلد 4، شماره 4، صص 17-32.
    4. یاحقی، جعفر و سمیرا بامشکی (1388)، «تحلیل نماد غار در هفت پیکر نظامی»، متن‌شناسی ادب فارسی (پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی)، دوره 1، شماره 4، صص 58-43.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار