بررسی تأثیرپذیری حسین منزوی از غزل‌های حافظ و سعدی بر مبنای نظریۀ ترامتنیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه ولی عصر عج رفسنجان

2 عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت ولی عصر (عج) رفسنجان

3 عضو هیأت علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولی عصر رفسنجان

10.29252/kavosh.2022.17478.3150

چکیده

ترامتنیت، رویکردی است که به بررسی انواع روابط ممکن بین متن با سایر متون می‌پردازد. ژرار ژنت، نظریه‎پرداز ادبی و نشانه‎شناس شاخص فرانسوی (2018-1930 م.)، ترامتنیت را به پنج دسته تقسیم کرد که عبارتند از: «بینامتنیت»، «پیرامتنیت»، «فرامتنیت»، «سرمتنیت» و «بیش‌متنیت». دقّت نظر ژرار ژنت در خصوص توصیف ویژگی‎های انواع بیش‎متنیّت و بینامتنیّت در متون ادبی، این امکان را برای محقّقان فراهم می‎آورد تا بتوانند با درجۀ اطمینان بالایی انواع این ترامتن‎ها را در عین شباهت ظاهری شواهد شعری برخی از آن‎ها به یکدیگر، از هم تفکیک کنند -کاری که شاید بدون این نظریّه مقدور نمی‎شد.
این پژوهش با تکیه بر شیوۀ تحلیلی-توصیفی، به بررسی ترامتن‌های غزل‎های حسین منزوی با غزل‎های حافظ و سعدی می‎پردازد تا اوّلاً، میزان تأثیرپذیری او را از شعر این دو شاعر نام‌آور کلاسیک، در هر یک از انواع فوق، توضیح دهد و ثانیاً، شگرد‎هایی را که در هریک از این بهره‎گیری‎ها مورد توجّه شاعر بوده، تبیین نماید.
بر اساس یافته‎های این پژوهش، از میان ترامتن‎ها، بیش‌متنیت؛ خصوصاً از نوع تراگونگی ِآن، عرصۀ اصلی هنرنمایی‎های منزوی بوده است. پس از آن، به ترتیب، بینامتنیت ضمنی و پیرامتنیت درونی مؤلفی از اهمّیت بیشتری برخوردار است. تجلّی این نوع اخیر در غزل‎های منزوی به پانوشت‎نویسی محدود نمی‎شود و شاعر در این عرصه هم هنر خود را عینیّت بخشیده است. از اینها گذشته، رابطۀ سرمتنیت، به اشتراک دواوین این شعرا در ژانر هنری «غزل» محدود می‎شود و از آنجا که اشعار منزوی رابطۀ تفسیری قابل اثباتی با اشعار سعدی و حافظ ندارد؛ بنابراین، فرامتنیتی هم در آن به چشم نمی‌خورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Studying Hossein Monzavi’s Affectedness of Hafez’s and Saadi’s Ghazals Based on Transtextuality

نویسندگان [English]

  • zahra ebrahimi 1
  • saeed hatami 2
  • jalil shakeri 3
1 Graduated from Vali-e-Asr University of Rafsanjan
2 Faculty member of Vali-e-Asr University of Rafsanjan
3 Member of the faculty of Persian language and literature of Vali-e-Asr University of Rafsanjan
چکیده [English]

Transtextuality is an approach that examines possible relationships between the text and other texts. Gérard Genet, a famous French literary theorist, and semiotician (2018 AD - 1930 AD), divided transtextuality into five categories: intertextuality, paratextuality, metatextuality, architextuality, and hypertextuality. Gérard Genet’s precision regarding the description of the characteristics of hypertextuality and intertextuality in literary texts provides the possibility for researchers to distinguish these types of texts with a high degree of confidence despite the apparent similarity of poetic evidence-- something that might not have been possible without this theory. Based on an analytical-descriptive research method, the study compares Hossein Monzavi’s ghazals with those of Hafez and Saadi firstly, to explain the extent of his affectedness from their ghazals, regarding each of the above types, and secondly, to reveal the methods that Monzavi noticed in each employment of the classical poets’ ghazals. As the results show, hypertextality is the main arena of Monzavi’s works and performances, especially its transformation type. Then, implicit intertextuality and internal authorial paratextuality are more important.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transtextuality
  • Gérard Genette
  • Hossein Monzavi
  • Saadi
  • Hafez

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. آلن، گراهام (۱۳۹۲)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
    2. حافظ، شمس‌الدین محمد (1385)، دیوان حافظ، تصحیح بهاء‌الدین خرمشاهی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دوستان.
    3. خرمشاهی، بهاءالدین (1385)، حافظ‌نامه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    4. زرقانی، مهدی (1394)، چشم‌انداز شعر معاصر ایران، چاپ پنجم، تهران: نشر ثالث.
    5. سعدی، مصلح بن عبدالله (1368)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: انتشارات ققنوس.
    6. شمس‌لنگرودی، محمد (1370)، تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران: نشر مرکز.
    7. فردوسی، ابوالقاسم (1370)، شاهنامه، تصحیح ژول مول، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    8. کاظمی، روح‌الله (1389)، سیب نقره‌ای ماه (نقد غزل‌های حسین منزوی)، تهران: انتشارات مروارید.
    9. معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    10. منزوی، حسین (1388)، مجموعه اشعار، به کوشش محمد فتحی، تهران: انتشارات آفرینش و نگاه.
    11. مولوی، جلال‌الدین محمد (1365)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: انتشارات مولی.

    ب) مقالات

    1. اسپرهم، داود و زهرا چمنی‌نمینی (1393)، «مقایسۀ محتوایی مرصاد العباد نجم‌الدین رازی و حدیقة‌الحقیقۀ سنایی غزنوی بر مبنای نظریة ترامتنیت»، مجلۀ کهن‌نامۀ ادب پارسی، جلد 5، شمارۀ 4، صص: 25-1.
    2. عرب‌یوسف‌آبادی، فائزه؛ زهرا اختیاری؛ سیدجواد مرتضایی و سمیرا بامشکی، (1392)، «ترامتنیت در مقامات حمیدی»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، جلد 1، شمارۀ اول، صص: 139-121.
    3. فرهمند، روئین‌تن (1399)، «منزوی در «زمین» حافظ زمینه‌های تأثیرپذیری منزوی از حافظ»، مجلّۀ زبان و ادبیات فارسی، جلد 28، شمارۀ 88، صص: 277-253.
    4. نامورمطلق، بهمن (۱۳۸۶)، «ترامتنیت مطالعة روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، شمارۀ ۵۶،. صص 98-83.
    5. نوروزی، زینب و وحید علی‌بیگی‌سرهالی (1393)، «اثرپذیری سعدی از فردوسی براساس نظریۀ ترامتنیت»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 33، صص 139-111.

    ج) پایان‌نامه

    1. صیدی، سودابه (1391)، «بررسی موتیف‌های تصویری در غزل سعدی و حسین منزوی»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه ایلام.

    ج) لاتین

    1. Genett, Ggrard (1997). Palimpsets: Literature in the Second Degree, Nebraska: University of Nebraska Press.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار