«خویش»، و تجلی انواعِ نماد‌های آن در شاهنامۀ نقالان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد قم

2 استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آیت الله بروجردی

10.29252/kavosh.2022.17912.3186

چکیده

در روانشناسی ژرفا، هرچند «من»، مرکز «خودآگاهی» است و انسان به واسطۀ آن با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار می‌سازد، ولی کل روان، مرکزی دیگر به نام «خویش» دارد که علاوه بر خودآگاهی، ناخودآگاهی را نیز در برمی‌گیرد. در حقیقت، «خویش»، به عنوان هستۀ مرکزی روان، کهن‌نمونۀ تمامیت و تنظیم‌کنندۀ روان به شمار می‌آید که انسان بواسطۀ آن، به فردیت و یکپارچگی شخصیت می‌رسد. از آنجا که «خویش» -به مانند دیگر کهن‌نمونه‌ها- برای تجلّی و ظهور، نیاز به استفاده از نمادها دارد، در اساطیر، رؤیاها و افسانه‌ها، خود را در سیمای شخصیت‌هایی والا و مقدّس، و یا در شکل نمادهای تمامیت، و در کل، در کسوت هر موجودِ یاری‌رسان و یاریگر -چه جاندار و چه بی‌جان- به نمایش می‌گذارد.
طومارهای نقّالی شاهنامه، از آنجا که بر بنیانِ حماسه‌ها و اساطیر بنا نهاده شده‌اند، می‌توانند بهترین تجلّی‌گاه عناصر ناخودآگاهی و کهن‌نمونه‌ها باشند. طومار زریری‌نامه (موسوم به شاهنامۀ نقّالان) که جامع‌ترین و طولانی‌ترین طومار نقّالی شاهنامه است، از جملۀ همین طومارهاست، که نگارندگان بتفصیل، به بررسی نمادهای «خویش» در آن پرداخته‌اند و همگیِ این نمادها را در انواعِ: نمادهای انسانی، حیوانی، شیئی، کلامی، غیبی و آرامگاه مردگان طبقه‌بندی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Self and the use of its various symbols in the Shahnameh of bards

نویسندگان [English]

  • behrooz atooni 1
  • behzad atooni 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Azad University of Qom
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature at Ayatollah Boroujerdi University
چکیده [English]

In depth psychology, although the "Ego" is the center of "Consciousness" and man communicates with the world around through it, the whole psyche has another center called "self" which includes not only "Consciousness" but also unconsciousness. In fact, the "self", as the central core of the psyche, is the archetype of the totality and the regulator of the psyche, through which man achieves the individuality and integrity of personality. Because the "self",  like other archetypes, needs to use symbols to manifest itself, it appears in myths, dreams, and legends in the form of sublime and sacred figures or as symbols of wholeness and, in general, as any helper creature, whether living or inanimate. Shahnameh narrative is based on epics and myths on the one hand and based on mass and popular literature on the other hand. Therefore, it can be the best manifestation of unconscious elements and archetypes. Zaririnameh, known as Shahnameh of bards is the most comprehensive and longest narration of Shahnameh and the one which the authors have studied in detail for the symbols of "self".  These symbols are classified into human, animal, object symbols as well as rhetoric, the unseen and the tombs of the dead.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Depth psychology
  • Ego
  • Self
  • Symbol
  • Zaririnameh

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. اسدی طوسی (1389)، گرشاسب­نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب.
    2. الیاده، میرچا (1389)، رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستّاری. تهران: سروش.
    3. ایران­شاه بن ابی­الخیر (1370)، بهمن‌نامه. به کوشش رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.
    4. ایونس، ورونیکا (1385)، اساطیر مصر. ترجمۀ محمدحسین باجلان­فرخی. تهران: اساطیر.
    5. حسینی­ منشی، محمّد میرک بن مسعود (1385)، ریاض­الفردوس خانی. تصحیح ایرج افشار و فرشته صرفان. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
    6. رانک، اتو (1398)، اسطورۀ تولد قهرمان. ترجمۀ مهرناز مصباح. تهران: نشر آگه.
    7. زرّین قبانامه (1393)، تصحیح و تعلیقات سجاد آیدنلو. تهران: سخن.
    8. سام‌نامه (1386)، منسوب به خواجوی­کرمانی. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
    9. سیاسی، علی­اکبر (1354)، نظریه‌های شخصیت. تهران: دانشگاه تهران.
    10. شاهنامه نقّالان (1396)، مرشد عبّاس زریری­اصفهانی. ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: ققنوس.
    11. شمیسا، سیروس ( 1377)، نقد ادبی. تهران: فردوس.
    12. طوسی، محمدبن محمود بن احمد (1387)، عجایب­ المخلوقات و غرایب­الموجودات. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    13. طومار شاهنامۀ فردوسی (1399)، به کوشش سیدمصطفی سعیدی. تهران: خوش‌نگار، چاپ سوم.
    14. طومار کهن شاهنامه فردوسی (1395)، به کوشش جمشید صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
    15. طومار نقّالی شاهنامه (1391)، تصحیح سجّاد آیدنلو. تهران: به نگار.
    16. فدایی، فربد (1387)، کارل گوستاو یونگ. چاپ دوم. تهران: نشر دانش.
    17. فرامرزنامه (1386)، تصحیح میترا مهرآبادی. تهران،: دنیای کتاب.
    18. فرانتس، ماری-لوییز فون (1383)، فرآیند فردیت در افسانه‌های پریان. ترجمۀ زهرا قاضی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    19. فردوسی، ابوالقاسم (1366)، شاهنامه. به کوشش جلال خالقی­ مطلق. دفتر یکم. نیویورک: Biblio theaca persica.
    20. -------------- (1373)، شاهنامه. به کوشش جلال خالقی­ مطلق.کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
    21. فردوسی، ابوالقاسم (1369)، شاهنامه. به کوشش جلال خالقی ­مطلق. دفتر دوم. کالیفرنیا و نیویورک: Persian Heritage foundation under the imprint of Bibliotheca, and in association with Mazda Publishers.
    22. ------------- (1375). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی­مطلق. دفتر پنجم. کالیفرنیا: انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
    23. فروید، زیگموند (1388)، روش تعبیر رؤیا. ترجمۀ محمّد حجازی. تهران: جامی.
    24. کاسیرر، ارنست (1387). زبان و اسطوره. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: مروارید.
    25. کزازی، میرجلال­الدّین (1388). رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم.
    26. کمپبل، جوزف (1388)، قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
    27. گورین، ولفرد؛ ویلینگهام، جان؛ لیبر، ارل. جی؛ مورگان، لی (1377)، راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. تهران: انتشارات اطلاعات.
    28. مادح، قاسم (1380). جهانگیرنامه. تصحیح سیدضیاءالدّین سجّادی. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل.
    29. مختاری (1397)، شهریارنامه. تصحیح و تحقیق رضا غفوری. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
    30. هفت لشکر (1377)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    31. همدانی، رشیدالدّین فضل­الله (1392). جامع­التّواریخ. تصحیح محمّد روشن. تهران: میراث مکتوب.
    32. همدانی، محمّدبن محمود (1398)، عجایب‌نامه. ویرایش جعفر مدرس صادقی. تهران: نشر مرکز.
    33. یونگ، کارل گوستاو (1383)، آیون. ترجمۀ پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
    34. ----------- (1386)، انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.
    35. ----------- (1390)، روانشناسی انتقال. ترجمۀ پروین فرامرزی و گلناز رعدی آذرخشی. مشهد: به شهر.
    36. ----------- (1370). روانشناسی و دین. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
    37. ----------- (1389). رؤیاها. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: قطره.
    38. ----------- (1386 ب). سمینار یونگ دربارۀ زرتشت نیچه. ترجمۀ سپیده حبیب. تهران: نشر کارون.

    ب) مقاله ­ها

    1. اتونی، بهروز ( 1391 )، «دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه نرینه روان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. شماره 26: صص 11-51.
    2. احمدزاده، علی؛ خلیل پروینی؛ کبری روشنفکر و حسین محمدزاده (1396)، «از همانندسازی تا فردیت: چالشِ «خود» شدن در اشعار نسیمی، با تکیه بر نقد روان‌کاوانۀ کهن­الگوی انسان کامل». نشریۀ نقد ادبی، دورۀ 10، شمارۀ 38، صص 145-121.
    3. بازرگان، محمّدنوید؛ مریم تراب‌پور (1392)، «هوم عابد در شاهنامه و ریشه‌های اسطوره‌ای آن». پژوهشنامه ادب حماسی. سال 9. شماره 15: صص 101-110.
    4. غلامپور آهنگر کلایی، لیلا؛ محمود طاوسی و شهین اوجاق علیزاده (1398)، «سیر تحوّل مفهومی واژۀ «خود» در منطق­ الطیر عطار»، مجلۀ شعر پژوهی، سال یازدهم، شمارۀ چهارم، پیاپی 42، صص 165-184.

    ج) لاتین

    1. Jacobi, Jolande (1959). Complex, Archetype, symbol in the psychology of the C. G. Jung. Tranxlated from the German by Ralph Manheim. NewYork, Pantheon Books Inc.
    2. Jung, C. G. (1955). The Archetype and the collective unconscious. Translated by R. F. C. Hull. London: Routledge, Second edition.
    3. McGuire, William & R. F. C. Hull. (Editores) (1993). C. G. Jung Speaking. Princeton: Princeton university press.
    4. Neuman, Erich (1974). the great mother. Translated from the German by Ralph Manheim. Bollingen series XIVII. Princeton: university press.
    5. Samuels, Andrew (2005). Jung and the post Jungian. Taylor & Francis e- library.
    6. Sharp, Daryl (1991). Jung lexicon. New York: Pantheon: Books Inc.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار