تحلیل انتقادی گفتمان لالایی ها براساس نظریه فرکلاف با نگاه جنسیتی (مورد مطالعه: لالایی‌های یزد)

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس

2 دانش آموختة کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس

10.29252/kavosh.2022.14577.2836

چکیده

شناخت ایدئولوژی‌ها و جهان‌بینی‌های مؤلف، هدف تحلیل انتقادی گفتمان متون است که از تحلیل و بررسی سازمان‌های کلامی بالاتر از جمله، حاصل می‌شود. تحلیل انتقادی گفتمان رویکردهای مختلفی دارد که یکی از معروف‌ترین و کاربردی‌ترین آنها، رویکرد فرکلاف است. در این پژوهش، لالایی‌های مورد مطالعه را بر اساس رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، بررسی کرده­ایم. در سطح توصیف لالایی‌ها، ساختارهای گفتمان‌مدار و کاربردهای زبانی دارای بار ایدئولوژیک مورد مطالعه قرارگرفتند. در سطح تفسیر، به تحلیل بینامتنی و بافت موقعیت اعم از موقعیت‌های مذهبی، جغرافیایی و تاریخی و اجتماعی و فرهنگی پرداختیم. در این پژوهش، سطح تبیین لالایی‌ها دربرگیرندة تحلیل روابط قدرت و دو جنس و توزیع نابرابر آن و تأثیر هژمونی ایدئولوژیک در تفکّر زنان با نگاه انتقادی است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که تفکّر غالب جامعه، تفکّری زن‌ستیزانه است و بنابراین، زنان نیز نسبت به جنس مؤنث تفکّری مردانه دارند و هویتی سوای هویت مرد برای خود قائل نیستند. البته، سطح آگاهی زنان و فعالیت‌های اجتماعی آنان در عصر جدید، باعث‌شده تا در گفتمان لالایی‌های جدید، از زبان مادران جوان‌تر امروزی، دیگر شاهد چنین ایدئولوژیی نباشیم و زنان به حقوق، توانایی‌ها و منزلت اجتماعی خود بیشتر از پیش واقف هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of Lullabies Based on Fairclough's Theory With a Gender Perspective (Casw Study: Yazdian Lullabies)

نویسندگان [English]

  • hasan zolfagari 1
  • Mohammad Smaeel Dehghan Tezerjani 2
1 Professor of Persian language and literature at Tarbiat Madras University
2 Master's degree in Persian language and literature from Tarbiat Madras University
چکیده [English]

Understanding the ideologies and the world-views of the author is the goal of the critical analysis of the discourse of texts, which is achieved through the analysis of verbal organizations beyond a sentence. Critical discourse analysis has various approaches, one of the most famous and practical of which is Fairclough's approach. In this research we have examined lullabies based on Fairclough's approach of critical discourse analysis. In the level of lullaby descriptions, discoursive structures and linguistic applications with ideological meanings were studied; in the level of interpretation, we conducted analysis of intertexuality and situational contexts including religious, geohistorical and sociocultural situations and the level of lullaby explanations includes analysis of the relationship of power with the two sexes and its unequal distribution and critically analyzing the effect of ideological hegemony on women's thoughts. The result of the research shows that the dominant thinking in the society is misogynistic. Therefore, women regard the female sex with a masculine manner and do not consider an identity for themselves without the masculine identity. Yet, women's level of awareness and their social activities in the new era have caused us to witness no more of such ideologies in the discourse of the new lullabies from the new mothers. Women are also more aware of their rights, abilities, and social status than before.

کلیدواژه‌ها [English]

  • folk literature
  • lullaby
  • critical discourse analysis
  • Fairclough
  • woman. yazd

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. آقاگل‌زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
    2. انجوی­ شیرازی، سیدابوالقاسم و محمود ظریفیان (1371)، گذری و نظری در فرهنگ مردم، تهران: اسپرک.
    3. جعفری­ قنواتی، محمّد (1394)، درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: جامی.
    4. ذوالفقاری، حسن (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.
    5. سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
    6. سیپک، ییری (1393)، ادبیات فولکلور ایران، ترجمة محمّد اخگری، چاپ چهارم، تهران: سروش.
    7. طیب­ عثمان، محمّد (1371)، راهنمای گردآوری سنّت‌های شفاهی، ترجمة عطاءالله رهبر، تهران: آناهیتا.
    8. فتوحی، محمود (1390)، سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
    9. فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة شعبانعلی بهرامپور و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
    10. محمّدپور، احمد (1390)، ضد روش جلد 2؛ مراحل و رویه‌های علمی در روش‌شناسی کیفی، تهران: جامعه‌شناسان.
    11. میلز، سارا (1392)، گفتمان، ترجمة فتاح محمودی، تهران: هزارة سوم.
    12. نامورمطلق، بهمن (1395)، بینامتنیت؛ از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.
    13. ولک، رنه و آستین وارن (1373)، نظریة ادبیات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
    14. هام، مگی و سارا گمبل (1382)، فرهنگ نظریه‌های فمینیستی، ترجمة فیروز مهاجر و همکاران، تهران: توسعه.
    15. یارمحمدی، لطف‌الله (1383)، گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
    16. یورگنسون، ماریان و لوئیز فیلیپس (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.

    ب) مقاله ­ها

    1. آقاگل‌زاده، فردوس (1386)، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، ادب‌پژوهی، ش 1، صص 17 ـ 27.
    2. ایمانی، آوا و غلامرضا کسایی و عباس اسلامی راسخ (1394)، «زن در ضرب‌المثل‌های فارسی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌نامة زنان، س6، ش3، صص 25 ـ 44.
    3. بهرام پور، شعبانعلی (1379)، «درآمدی بر تحلیل گفتمان»، مندرج در مجموعه مقالات گفتمان و تحلیل گفتمانی، به‌اهتمام محمّدرضا تاجیک، تهران: فرهنگ گفتمان.
    4. ثابت، عبدالرّحیم (1385) «اصطلاح‌ها و تعارف‌های رایج درمیان زنان شیرازی»، فرهنگ مردم، س5، ش17.
    5. جلالی­ پندری، یدالله و صدیقه پاک‌ضمیر (1390)، «ساختار روایت در لالایی‌های ایرانی»، مجلة مطالعات ادبیات کودک، س 2، ش 2، صص 1 ـ 32.
    6. حدادی، الهام و فریده داوودی­ مقدّم و مصطفی گرجی (1391)، «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفر درجه برپایة الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف»، نقد ادبی، سال پنجم، ش 18، صص 25 ـ 49.
    7. حسن­لی، کاووس (1382)، «لالایی‌های مخملین، نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی»، مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، س 1، ش پاییز و زمستان، صص 61 ـ 80.
    8. ذوالفقاری، حسن (1396)، «کلیشه‌های زبانی در متون کلاسیک ادب عامه فارسی»، دوماهنامة جستارهای زبانی، دورة 8، ش 5، صص 53 ـ 78.
    9. سرایی، حسن و سروش فتحی و زهرا زارع (1387)، «روش کیفی در مطالعات اجتماعی؛ تأکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌نامة علوم اجتماعی، س 2، ش 3، صص 83 ـ 105.
    10. سعیدی، سهراب و مختار ذاکری (1396). «بررسی خصوصیات، درون­مایه و کارکردهای لالایی­های رایج در شرقاستان هرمزگان». فصلنامة اورمزد. شمارة 37. صص 4 ـ 21.
    11. طاهری، قدرت‌الله (1388)، «زبان و نوشتار زنانه، واقعیت یا توهم؟»، فصلنامة زبان و ادبیات پارسی، ش 42، صص 87 ـ 107.
    12. عطاری، مهسان (1381)، «لالایی‌ها»، فرهنگ­نامة ادبی فارسی، به‌سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    13. محسنی، محمّدجواد (1391)، «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف»، معرفت فرهنگی واجتماعی، س3، ش3، صص63 ـ 86.
    14. مقدّسی، صادق (بی‌تا)، «لالایی؛ کهن‌ترین زمزمة سحرانگیز مادر»، فرهنگ مردم ایران و جهان، ش2، صص157 ـ 164.
    15. مقیاسی، حسن و سمیرا فراهانی (1393)، «سبک‌شناسی لایه‌ای درخطبة 27 نهج‌البلاغه»، پژوهشنامة نهج‌البلاغه، ش 7، صص 39 ـ 62.
    16. ملاابراهیمی، عزت و محیا ابیاری قمصری (1395). «تحلیل گفتمان انتقادی اشعار زینب حبش»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 8، ش 2، صص 265 ـ 280.
    17. نیکوبخت، ناصر و سیدعلی دسپ و سعید بزرگ بیگدلی و دیگران (1391)، «روند تکوین سبک زنانه درآثار زویاپیرزاد؛ تحلیلی برپایة سبک‌شناسی فمنیستی»، فصلنامة نقد ادبی، س 5، ش 18، صص 119 ـ 152.

    ج) پایان­ نامه

    1. دهقان­طزرجانی، محمّداسماعیل (1396)، طبقه‌بندی و تحلیل لالایی‌های یزدی بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد دانشگاه تربیت مدرس.

    د) لاتین

    1. Fairclough, N. (2002). “Critical Discourse Analysis and the Marketization of Public Discourse”, in Toolan, M, Critical Discourse Analysis, vol.2, London: Routledge, 69-103.
    2. Fairclough, N. (2001), Critical Discourse analysis as a Method in Social Scientific Research.
    3. Fairclough, N. (1989). Language and Power, London: Longman.
    4. Fairclough, N. (1995). Media Discourse, London: Longman.

     

    ه) وبگاه ­ها

    1. زنان و متأهلان، دین‌دارتر از مردان و مجردها (1390)، مصاحبه با قربانعلی ابراهیمی، www.tabnak.ir.

     

     

کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی
دوره 23، شماره 53
مرداد 1401
صفحه 177-210

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار