بررسی مقایسه‌ای انواع فرایندهای فعلی به‌کاررفته در دیباچۀ آثار شهاب‌الدّین خُرندزی زیدری و عطاملک جوینی، با رویکرد زبان‌شناسی نقشگرای نظام‌مند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی

2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی

10.29252/kavosh.2020.1964

چکیده

زبان‌شناسی نقشگرای نظام‌مند یکی از نظریّات زبان‌شناسی است که در تحلیل و مطالعۀ متون ادبی کاربرد دارد. در این نظریّه به کارکرد زبان در متن و نقش اجتماعی زبان توجّه ویژه‌ای می‌شود. در دستور نقشگرا، معنی اهمّیّت ویژه‌ای دارد و در سه فرانقش اندیشگانی، بینافردی و متنی، متجلّی می‌شود. در نقش اندیشگانی زبان و کارکرد تجربی آن ـ که نقش معرّفی و بازنمایی تجربه‌های انسان در برخورد با دنیای بیرون و عبور این تجربه‌های مادّی به ذهن و سپس بیان آنها را بر عهده دارد ـ از فرایندهای گوناگون که در فعل رخ می‌دهد و در تبیین نگرش نویسنده به جهان، مؤثّر و در ایجاد سبک، اثرگذار است، سخن به میان می‌آید.
در پژوهش حاضر، پس از تبیین این فرایندها، کاربرد آنها در چهار کتاب تاریخی به زبان فارسی، یعنی نفثةالمصدور و سیرت جلال‌الدّین منکبرنی، اثر شهاب‌الدّین زیدری نسوی و تاریخ جهانگشای جوینی و تسلیةالاخوان، نوشتۀ عطاملک جوینی بررسی شده است. نتایج بررسی نشان داد که هر یک از این دو نویسنده ترتیب خاصّی از فرایندها را به کار برده که با دیگری متفاوت است؛ حال آنکه هر کدام از آنان در هر دو اثر خود ترتیب یکسانی را به کار برده‌اند. این امر نشان­دهندۀ سبک‌ساز بودن فرایندها و تأثیر آنها در پیدایش سبک شخصی نویسندگان است. همچنین، بر پایۀ یافته‌های این پژوهش، بسامد بالای فرایندهای مادّی در آثار زیدری، نشان می‌دهد که نویسنده آنچه را می‌بیند به مخاطب عرضه می‌کند (متناسب با حضور نویسنده در رویدادها)؛ برخلاف عطاملک جوینی که بالابودن بسامد رابطه‌ای در نوشته‌های او حاکی از آن است که وی با انتخاب این فرایند، ویژگی‌های موقعیّت‌های گوناگون را به شرکت‌کنندگان در فرایند نسبت داده و به توصیف و بیان روابط موقعیّتی پرداخته‌است- چراکه او خود در زمان رخدادها حضور نداشته و آنها را از دیگران شنیده یا در کتاب‌ها خوانده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the verbal processes in the works of Shahab Al Din Khorandezi Zaydari and Atâ-Malek Juvayni through the systematic functional approach

نویسندگان [English]

  • Nasrin Khani 1
  • Mohammad Irani 2
1 Razi University
2 Faculty Member
چکیده [English]

Systematic functional linguistics is a linguistic theory applied in the analysis of literary texts. The theory especially takes the social role of language into account. In a functional grammar, meaning is of specific importance and is manifested in three metafunctions including reflection, intra-individuality and intertextuality. In the reflection metafunction, language plays an experimental role to reflect the human experiences of the external world. It passes the secular experiences to the mental one and then expressed them. It reflects different verbal processes to convey the writer's view of the world to the audience and is effective in creating a specific style. After identifying these linguistic processes, the present study examines four Persian historical books titled Nafthat Al-Masdour and Sirat Jalal Al-Din Monkabarani by Shahab Al-Din Zaydari as well as Tarikh Jahangushay Juvayni and Tasliat Al-Ekhvan by Atâ-Malek Juvayni. The results of the study show that every one of these two writers has applied his own specific processes, but each one has used the same set of processes in both of his works. This indicates the ability of processes to create certain personal styles. It is also found that there is a high frequency of secular cases in  Zidari's works, which is because the writer expresses what he sees appropriately with the his presence in the events. However, the high frequency of connections in Atâ-Malek Juvayni’s works is due to his assigning different features to the processes, designing situational connections because of being absent in those events; he has heard them or read about them in books.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verbal processes
  • Systematic functional linguistics
  • Shahab Al-Din Khorandezi Zaydari
  • Atâ-Malek Juvayni
  1. الف) کتاب‌ها:

    1. تولان، مایکل (1386) روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختی انتقادی، ترجمۀ فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
    2. شهاب الدّین خرندزی زیدری (1388) سیرت جلال الدّین منکبرنی، تصحیح، مقدّمه و تعلیقات: مجتبی مینوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. ـــــــــــــــــــــــ (1370)نفثةالمصدور، تصحیح امیرحسین یزدگردی، تهران: زوّار.
    4. عطاملک جوینی (1375) تاریخ جهانگشا، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
    5. ـــــــــــــــ (بی‌تا)تسلیةالاخوان، نسخۀ خطّی شمارۀ 755، تهران: کتابخانۀ مجلس.

    ب) مقالات:

    1. آقاگل‌زاده، فردوس؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و حسین رضویان (1390) «سبک‌شناسی داستان بر اساس فعل: رویکرد نقشگرا»، فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شمارۀ 1(11)، صص243-254.
    2. ایشانی، طاهره (1393) «بررسی ویژگی‌های سبکی و شخصیتی سیمین دانشور با رویکرد زبان‌شناسی نقشگرا»، زبانشناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ 1، صص19-34.
    3. ایشانی، طاهره و نرگس نظیف (1394) «بررسی و تحلیل سبک‌شناختی فعل در غزل‌های تعلیمی سعدی با رویکرد زبان‌شناسی نقشگرا»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد دهاقان، سال هفتم، شمارۀ 25، صص91-116.
    4. پورنامداریان، تقی و طاهره ایشانی (1389) «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبان‌شناسی نقشگرا»، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، سال هجدهم، شمارۀ 67، صص7-43.
    5. رضویان، حسین و وجیهه احسانی (1394) «کاربرد استعارة دستوری گذرایی در مقایسة سبک دو رمان (تحلیل تطبیقی سبک مدیر مدرسه و اسرار گنج درة جنی)»، نقد ادبی دانشگاه تربیت مدرّس، سال هشتم، شمارۀ 29، صص143-165.
    6. سارلی، ناصرقلی و طاهره ایشانی (1390) «نظریۀ انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینۀ فارسی (قصّۀ نردبان)»، زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، سال دوم، شمارۀ 4، صص51-77.
    7. سراج، سیدعلی (1392) «مطالعۀ دستور نقشگرای هلیدی در ده رمان از ده داستان‌نویس زن ایرانی»، مطالعات داستانی دانشگاه پیام نور، سال دوم، شمارۀ 2، صص60-77.
    8. فضائلی، سیده مریم و شیما ابراهیمی (1393) «تحلیل سبک‌شناختی داستان هفتخوان رستم شاهنامه در چارچوب دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی»، مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران دانشگاه رازی، سال اوّل، شمارۀ 4، صص119-142.
    9. مجیدی، فاطمه؛ هادی یاوری و زهره قدوسی فیض‌آباد (1393) «بررسی ویژگی‌های سبکی کشف‌المحجوب با رویکرد نظریۀ انتقادی در چارچوب دستور نقشگرای هلیدی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا) دانشگاه اصفهان، سال هشتم، شمارۀ2 (52)، صص123-156.
    10. مشهور، پروین‌دخت و محمّد فقیری (1394) «بررسی انواع فرایندهای نقش اندیشگانی در غزلیّات سعدی (با رویکرد شناختی)»، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سیزدهم، شمارۀ 25، صص153-168.
    11. منشی‌زاده، مجتبی و الهیان، لیلا (1394) «بررسی سبک‌شناختی فعل در گلستان؛ متأثّر از حوزۀ تعلیمی آن با رویکرد نقش‌گرای نظام‌مند»، جستارهای زبانی دانشگاه تربیت مدرّس، دورۀ ششم، شمارۀ 6، صص259-279.
    12. مهرابی، معصومه و آرمان ذاکر (1395) «تحلیل سبک‌شناختی چند حکایت گلستان در پرتو دستور نقشگرای نظام‌مند هالیدی»، جستارهای زبانی دانشگاه تربیت مدرّس، دورۀ هفتم، شمارۀ 1(29)، صص173-196.
    13. نبی‌لو، علیرضا (1392) «بررسی و تحلیل دو غزل از خاقانی و حافظ بر مبنای زبان‌شناسی نقشگرای سیستمی»، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال شصت و ششم، شمارۀ 227، صص113-135.