شناسایی مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی درادبیات کودکان گروه سنی «ب» با استفاده از روش تحلیل محتوا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه یزد

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی دانشگاه یزد

10.29252/kavosh.2020.11526.2496

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی اسلامی در ادبیات کودکان، با استفاده از روش پژوهش تحلیل محتوا (کمّی و کیفی) است. جامعه‌ آماری شامل تمامی دانش‌آموزان پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی (گروه سنی ب) در سال تحصیلی 96-1395 بودند (12933 نفر) که از این تعداد، 1000 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شد. ابزارهای پژوهش پرسشنامه محقق ساخته (کمّی) و پرسشنامه‌ محقق ساخته‌ درباره مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی (کیفی) بود. در مرحله نخست، با استفاده از پرسشنامه کمّی، از نمونه هزارنفری دانش آموزان، درباره کتاب‌های موردعلاقه‌شان نظرخواهی شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار Spss، بیست مورد از پر خواننده‌ترین کتاب‌های موردعلاقه آن‌ها شناسایی و فراوانی هر یک از کتاب‌ها مشخص گردید. در مرحله دوم، کتاب‌های پر خواننده، در قالب پرسشنامه‌ محقق ساخته کیفی در اختیار 20 نفر از صاحب‌نظران (شامل اساتید فلسفه تعلیم و تربیت، زبان و ادبیات فارسی و کارشناسان کتاب کودک) قرار گرفت. بدین ترتیب از آن‌ها درباره‌ مضامین مثبت و متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی و مضامین منفی و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی نظرسنجی شد. درنهایت نتایج پرسشنامه کیفی نشان داد که در میان مضامین مثبت، «پیروزی نهایی خوبی بر بدی» و «ازدواج» و در میان مضامین منفی، «جادو» دارای بالاترین میزان توافق هستند. همچنین به نظر می‌رسد در این کتاب‌ها به آموزه‌های مذهبی، تغذیه خیال، کمک به زندگی واقعی کودک و آموزش چگونگی مواجهه با مشکلات توجه شده است. درمجموع، کتاب‌های بررسی‌شده از مضامین مثبت بیشتری در مقایسه با مضامین منفی برخوردار بودند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying the Themes Coordinate with and Contrary to the Iranian-Islamic Culture in Children's Literature of Age Group B: Using Content Analysis Method

نویسندگان [English]

  • Ahmad Zandvanian 1
  • Fatemeh sadat Mirhosseini Niri 2
  • maryam kian 1
1 Yazd University Department of Education
2 Yazd University Department of Education
چکیده [English]

The purpose of the present study was to identify the themes that are coordinate with and contrary to the Iranian- Islamic culture in children's literature, using content analysis (quantitative and qualitative). The statistical population consisted of all students, at second and third grade elementary school (age group B) in the academic year 2016-2017 (12933 students) out of which 1000 were selected by cluster random sampling. The research tools included a researcher-made questionnaire on the themes that were coordinate with and contrary to the Iranian-Islamic culture. In the first step, using a quantitative questionnaire, a sample of thousands of students was asked to rate their favorite books. Then, using SPSS23 software, twenty of the most popular books were identified and their frequency was determined. In the second phase, the most read books were provided to 20 literary experts in the form of a qualitative researcher-made questionnaire. They were then surveyed about the positive and appropriate themes as well as the negative and conflicting ones. Finally, the content analysis of the qualitative results showed that among the positive themes, the themes of "ultimate victory over evil" and "family and marriage" and among the negative themes, the theme of "magic" had the highest degree of agreement. The books also seem to focus on topics such as religious doctrines, fantasy nutrition, dealing with children's real-life needs, and teaching them how to deal with problems. Overall, the reviewed books had more positive themes than negative ones.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian-Islamic Culture
  • Children's Literature
  • Age Group "B"
  • Content Analysis Research Method

مراجع

الف) کتاب­ها
1- حجازی، بنفشه. (1385). ادبیّات کودکان و نوجوانان، ویژگی‌ها و جنبه­ها. چاپ نهم، تهران، روشنگران و مطالعات زنان.
2- خامنه­ای، سیّد علی (1387). من و کتاب. چاپ یازدهم، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
3- حکیمی، محمود. (1379). سخنی درباره ادبیّات کودکان و نوجوانان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.  
4- ذبیح نیا عمران، آسیه و منوچهر اکبری. (1391). شخصیت در ادبیّات کودک و نوجوان. یزد، انتشارات هومان.
5- کربی، فیلیپ (1995). قصّه­گویی و قصّه­خوانی. مترجمان حمید سپهر و رویا زمانی. چاپ اول، قم، انتشارات تیک.
6- سیدآبادی، علی اصغر. (1376). مخاطب شناسی. سالنامه ادبیّات کودکان و نوجوانان. 75 (2-3).                                                                                                                 
7- وادزورث، باری. جی. (1378). روانشناسی رشد: تحول شناختی و عاطفی از دیدگاه پیاژه. ترجمه امیر امین یزدی و جواد صالحی فدردی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ب) مقالات
8- امین دهقان، نسرین و مهری پریرخ. (1382). «تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی «ب» با رویکرد کتاب‌درمانی»، کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6 (4)، صص 51 -19.                                                                    
9- ایروانی، شهین و خدیجه مختاری. (1390). «جایگاه مفاهیم فلسفی در ادبیّات داستانی کودک ایران»، مطالعات ادبیّات کودک،3، صص 31-1.
10- حسام پور، سعید و ملیحه مصلح. (1393). «تحلیل کیفی محتوای فلسفی برخی از داستان­های منتخب در ادبیّات کودکان بر پایه­ی نظریه­ی گرت. بی. متیوز»، مجله­ی تفکر و کودک، سال پنجم، پاییز و زمستان، 2، صص 58-35.
11- خیرآبادی، رضا و معصومه خیرآبادی. (1396). «تحلیل روابط معنایی واژگان به­کاررفته در ادبیّات داستانی کودکان ایرانی»، مجله­ی مطالعات ادبیّات کودک، 8 (1)، صص 44-23.  
12- رجبی، سوران. (1391). «بررسی ارتباط علاقه به ادبیّات کودکان و نوجوانان با رشد اجتماعی دانش­آموزان»، مجله­ی روانشناسی مدرسه، پاییز، 1(3)، صص 48-27.                                                                                       
13- رشتچی، مژگان. (1389). «ادبیّات داستانی کودکان و نقش آن در رشد تفکر و کودک»، مجله­ی تفکر و کودک، سال اول، پاییز و زمستان، 2، صص 37-23.                                                                                                          
14- روشنفکر، کبری؛ رضایی، پوران؛ زارع برمی، مرتضی. (1391). «کارکرد فعال ادبیّات کودک در پی­ریزی انقلاب­ (2012) مصر با تکیه بر داستان  انقلاب کودکان»، مجله­ی انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عربی، 25، صص 176-147.      
15- زارع­ گاوگانی، وحید (1383). «بررسی مفاهیم تربیتی قرآن در ادبیّات کودکان و نوجوانان»، مجله روان­شناسی و علوم­تربیتی. 33 (1). صص 225-201. 
16- شارپ، آن مارگات، گفت‌وگو با سعید ناجی (1383). «فلسفه برای کودکان»، مجله­ی کتاب ماه کودک و نوجوان، 89، صص 19-12.                                          
17- شاهرودی، فروغ­علی. (1388). «کتاب همچون یک درمان­بخش، کتاب­درمانی رشدی برای نوجوانان»، مجله­ی کتاب ماه کودک و نوجوان،142، صص 14-8 .
 18- فضلعلی، طاهره. (1388). «بررسی تصاویر کتاب‌های داستانی ب و ج منتشر شده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال‌های 87-80»، فصلنامه  دانش­شناسی علوم کتابداری و اطلاع­رسانی و فناوری اطلاعات، سال دوم، 7، صص 62-53.
19- کرباسی، آرزو؛ پریرخ، مهری؛ صنعت جو، اعظم (1395). «بررسی آسیب‌شناسی کتاب‌های داستانی تصویری بازاری برای کودکان گروه سنی الف و ب»، پژوهش­نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6 (2). صص 320-301.
20- گرانپایه، بهروز. (1379). «تحلیل گفتمانی الگو­های فرهنگی در کتاب­های کودکان»، پژوهشنامه ادبیّات کودک، 5، صص 18-3.
21- محمدی، مهدی (1392). «تحقیقات تحلیل محتوا در ادبیّات کودکان و نوجوانان ایران از سال 1390- 1353»، تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 19(1). صص 133- 111.
22- میرحسینی، زهره؛ اباذری، زهرا؛ معدنی، فاطمه. (1392). «تحلیل محتوای تصاویر کتاب­های داستانی کودکان رده سنی ب و ج در دهه­ی 80»، فصلنامه نظام­ها و خدمات اطلاعاتی. سال دوم، 2، صص 44- 35.
ج) پایان­نامه­ها
 23- اسداله­زاده، فاطمه (1390). بررسی مفهوم خدا در ادبیّات کودکان گروه سنی الف ناشران برگزیده از 1389-1379. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
24- پژوهش، نوشین (1374). ملاک‌هاومعیارهاینقدونقادیدرآثارتصویرگریکتابکودک. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.  
 25- ترقی‌خواه، نیره (1388). بررسی مفهوم فرهنگ و جایگاه مفهوم صلح در کتاب‌های کودکان در ایران در سال‌های85-70. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران.                                                                                                                                                     
26- ثناگوراد، فریدون. (1354). تحلیل محتوای خواندنی‌های کودکان و نوجوانان در مجموعه انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
27- چیذری، ملک. (1370). کودک، پیام کتاب، تحلیل محتوای کتب کانون پرورش فکری کودکان در سال‌های 1358- 1368. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.                                                                                     
28- حسینی نثار، حسین. (1379). انقلاب اسلامی در آینه‌ی داستان­های کودکان و نوجوانان از سال 1377- 1357. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.                                                        
29- ستاری، منصوره. (1377). بررسی مفاهیم اجتماعی در داستان‌های واقعی مناسب نوجوانان نوشته‌شده توسط نویسندگان ایرانی در سال‌های 1368- 1358. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
30- صفی جهانشاهی، الهام (1392). شخصیت­پردازی کودکان کار در آثار مرادی کرمانی. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.                                                                                                           
31- کریمی، نوش‌آفرین. (1389). تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی گروه سنی (ج) (دوره دوم دبستان) طی ده سال اخیر از سال (87 تا 88) در مجموعه انتشارات کانون پرورش فکری ازنظر میزان ارتباط آن با مهارت‌های زندگی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.                                                                                        
32- محمدی، مهدی (1389). بررسی مفاهیم دینی در کتاب­های داستانی کودکان و نوجوانان در ایران بین سال­های 1385- 1380. پایان­نامه­ دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
د) منابع لاتین                                      
33. Aygul Aygun, A, Oya Abaci, B. (2014). Examination of illustrated story books published between the years of 2004-2013 for 4-8 age group children in terms of illustration. Procedia – Social and Behavioral Sciences, Vol 152, pp: 94 – 99.DOI: 10.1016/j.sbspro.2014.09.161
34.  Deckinson, D K, Griffith, J A, Golinkoff, R M & Pasek, K H. (2012). How Reading Books Fosters Language Development around the World. Child Development Research, Vol 2012, Article ID 602807, pp:1-15.DOI: 10.1155/2012/602807
35. Denkova, J. (2011). Environmental education in Macedonian literature for children and juveniles as a way of humanization of children’s personality. Procedia Social and Behavioral Sciences, Vol 15, pp: 3158–3162. 
36. Fuchs, L. (1984). The hidden message in children’s book. Paper presented at the Annual Meeting of the Florida Reading Association (22nd, Jacksonville, FL, October 18-21).
37. Khalifeh, A, M. (2005). "A Content Analysis of the Coretta Scott King Award Winning Picture Books from 1974–2004". West Virginia University, Degree EDD.                                      
38. Liu Ying, M. (1995). “Content analysis of American children fiction about the Chinese”. The New Review of Children Literature and Librarianship, Vol 1, pp: 55-70.https://doi.org/10.1080/13614549509510568
39. Viorela Stan, R. (2015). The importance of literature in primary school pupils’ development and personal growth. Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol 180, pp: 454 – 459. DOI: 10.1016/j.sbspro.2015.02.144  
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار