بررسی و تحلیل حوزۀ نفوذ طرز وحشی بافقی در شعر فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان

10.29252/kavosh.2020.10540.2376

چکیده

وحشی بافقی با آفرینش آثاری ماندگار به‌خصوص در طرز وقوع و واسوخت در شعر فارسی، از نظر فکری، زبانی و ادبی در ادبیات روزگار خود و پس از خود تأثیرات بسیار داشته‌است. شعر او از زمان شاعر شهرت داشته و در تذکره‌ها با صفت «سهل و ممتنع» خوانده ‌شده‌ که آسان می‌نماید ولی پیروی از آن مشکل است؛ شعری که ساده، بی‌پیرایه و خالی از هر گونه صنایع لفظی متکلفانه و اغراقهای شاعرانه است.
این ویژگی‌ها به همراه عشق‌گرایی و با بسامد بیش‌تر واسوخت، درون‌گرایی، صراحت بیان و زبانی آتشین برخاسته از درونی ملتهب، مورد توجه بسیاری از شاعران و شعردوستان قرار گرفته و تلاش کرده‌اند از جنبه‌های گوناگون از آثار او پیروی کنند. در این نوشتار تلاش خواهد شد تا با مقایسۀ آثار او و شاعران هم‌عصر و پس از او و ارزیابی شباهت‌های لفظی و معنوی بین آنها، تا حد امکان، جایگاه وحشی در طرز واسوخت و میزان توجه به او را بسنجیم؛ جنبه‌های مورد توجه و پیروان این شاعر را ارزیابی کنیم و دلایل مقبولیت او را نزد عامه و شاعران، روشن‌تر سازیم.        

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the influence of Vahshi Bafghi on Persian poetry

نویسندگان [English]

  • seid mahmoud reihani 1
  • Mahmoud Barati 2
1 PhD student in Persian language and literature, University of Isfahan
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Isfahan
چکیده [English]

With the specific stylistic manners in his eminent works, Vahshi Bafghi has exerted intellectual and literary influences on the literature of his time and after it. His poetry has been favored since the time he lived, and some biographers have referred to it as ‘easy but impossible’; that is, easy to read and understand but hard to imitate. His poems are, indeed, simple, plain, and devoid of ceremonious literary devices and poetic exaggeration. They have been widely favored owing to their love orientation, frequent turns away from the beloved, introversion, frankness and fiery language derived from an inflammatory heart. These features have attracted the attention of many poets and induced them to follow various aspects of his works. In this paper, we seek to compare the works of Vahshi, his contemporary poets and those after him so as to evaluate their verbal and spiritual similarities, to detect the ways he turns away from his beloved, and to identify the aspects of his poetry that have attracted his followers and the public mass.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lyrical language
  • Persian poetry
  • Vahshi Bafghi
  • Imitation and ingenuity
  • Impressionabiity

مراجع

  1. الف)کتاب­ها

    1. آذربیگدلی، لطف‌علی‌بیگ‌بن آقاخان. (1338). آتشکده، تصحیح و تحشیه و تعلیق حسن سادات ناصری. تهران: امیرکبیر.
    2. آزاد بلگرامی، میر غلامعلی. (1393). تذکرۀ سرو آزاد، تصحیح میرهاشم محدث. انتشارات سفیر اردهال.
    3. ---. (1390). تذکرۀ خزانۀ عامره. تصحیح ناصر نیکوبخت، شکیل اسلم بیگ. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    4. امینی، امیرقلی. (1369). فرهنگ عوام. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
    5. انصاری کازرونی، شیخ ابوالقاسم بن ابی‌‌حامد نصرالبیان. (1340). سلم‌السموات. به اهتمام و تصحیح و حواشی و تعلیقات دکتر یحیی قریب. چاپخانۀ محمدعلی علمی.  
    6. اوحدی مراغی اصفهانی، رکن‌الدین. (1340). کلیات، تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر. 
    7. اوحدی بلیانی اصفهانی، تقی‌الدین محمد بن محمد. (1389). عرفات‌العاشقین. تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری. با نظارت محمد قهرمان. تهران: میراث مکتوب.
    8. بابافغانی. (1353). دیوان، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ اقبال.
    9. بقایی بخارایی، محمدعارف. ( 1394). تذکرۀ مجمع‌الفضلا، تحقیق محمد خشکاب، زیر نظر دکتر یوسف بیگ باباپور. ناشر: منشور سمیر- موسسۀ فرهنگ بنیاد شکوهی. 
    10. جهانگیر ابن جلال‌الدین اکبر. (1976). تذکره‌الشعرا. تصحیح و مقدمه پروفسور عبدالغنی میرزایف. موسسۀ تحقیقات آسیای میانه و غربی. دانشگاه کراچی.
    11. خاضع، اردشیر. (1341). تذکرۀ سخنوران یزد. انتشارات کتاب‌فروشی خاضع. چاپ دایره‌المعارف العثمانیه، حیدرآباد دکن.
    12. خوشگو، بندرا بن داس. (1389). سفینۀ خوشگو، تصحیح کلیم اصغر، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    13. خیالی بخارایی. (1380). دیوان، به کوشش احمد کرمی، انتشارات ما.
    14. دارابی اصطهباناتی، حکیم مولی شاه محمد بن محمد. (1391). تذکرۀ لطایف‌الخیال، تصحیح یوسف‌بیگ باباپور. نشر مجمع ذخائر اسلامی، با همکاری کتابخانه و موزۀ ملک و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    15. دانش‌پژوه، محمدتقی. (1359). فهرست کتب خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، انتشارات کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
    16. دایی جواد، رضا. (1339). تاریخ ادبیات ایران. اصفهان: شرکت مطبوعات اصفهان.
    17. درایتی، مصطفی. (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران. (فنخا). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
    18. ----. (1389). فهرستواره دست‌نوشت‌های ایران. (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    19. دشت بیاضی، محمدولی. (1389). دیوان. مقدمه، تصحیح و تحشیه دکتر مرتضی چرمگی عمرانی، تهران: اساطیر.
    20. دهخدا، علی اکبر. (1363). امثال و حکم. تهران: امیر کبیر.
    21. دهش، عبدالله. (1357). تذکرۀ شعرای کرمان، کرمان: ادارۀ کل فرهنگ و هنر استان کرمان.
    22. رازی، امین احمد. (1378). تذکره هفت اقلیم. حواشی و تعلیقات محمدرضا طاهری. تهران: سروش.
    23. رحم‌‌علیخان(1349). تذکرۀ منتخب‌اللطایف. به اهتمام سید محمدرضا جلالی نایینی و دکتر سید امیرحسن عابدی. با مقدمۀ دکتر تاراچند. تهران: چاپ تابان.
    24. رزمجو، حسین. (1390). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
    25. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1375). از گذشته ادبی ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی.
    26. ---. (1372). با کاروان حله، تهران: انتشارات علمی.
    27. سام میرزا صفوی. (1384). تحفۀ سامی، تصحیح همایون فرخ، تهران: اساطیر.
    28. سلمان ساوجی. (1382). کلیات، تصحیح دکتر عباسعلی وفایی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
    29. سرخوش لاهوری، محمدافضل. (1389). کلمات‌الشعرا، تصحیح علیرضا قزوه، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
    30. شاملو، احمد. (1361). کتاب کوچه. تهران: انتشارات مازیار.
    31. شبلی نعمانی. (1363). شعرالعجم. ترجمۀ سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: ابن‌سینا.
    32. شمیسا، سیروس. (1378). انواع ادبی. تهران: فردوس.
    33. ---. (1385). سبک‌شناسی شعر. تهران: میترا
    34. ---. (1386). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: نشر علم.
    35. شیخ مفید. (1371). تذکرۀ مرآت‌الفصاحه. تصحیح و تکمیل و افزوده‌ها دکتر محمود طاووسی. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
    36. صادقی کتابدار. (1327). مجمع‌الخواص. تبریز: چاپخانۀ اختر شمال. 
    37. صدیق حسن‌خان، محمدصدیق. (1385). تذکرۀ شمع انجمن، تصحیح و تعلیقات محمدکاظم کهدویی، یزد: دانشگاه یزد.
    38. صفا، ذبیح‌الله. (1385). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
    39. صورتگر، لطفعلی. (1345). منظومه‌های غنایی ایران، انتشارات ابن‌سینا.
    40. ظهوری ترشیزی. (1390). دیوان. تصحیح دکتر اصغر باباسالار. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    41. عابدی، امیرحسن. (1375). نسخۀ خطی پرارزش از کلیات وحشی. «آشنا» (5)29. خرداد.
    42. عرفی شیرازی. (بی‌تا). کلیات، به کوشش جواهری(وجدی). کتابخانۀ سنایی.
    43. عروج، عبدالرئوف.(1971). تذکرۀ فارسی‌گو شعرای هند. به مناسبت جشن دوهزار و پانصد سالۀ شاهنشاهی.
    44. عظیم‌آبادی، حسین‌ قلی‌خان. (1391). تذکرۀ نشتر عشق، تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج سید جوادی، تهران: میراث مکتوب.
    45. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). صد سال عشق مجازی. تهران: سخن.
    46. --- (1393). سبک واسوخت در شعر فارسی. ویژه‌نامه‌ نامه فرهنگستان. 2 (3). پاییز و زمستان.
    47. فخرالزمانی، عبدالنبی. (1367). تذکرة میخانه. به اهتمام احمد گلچین معانی. تهران: اقبال.
    48. فرصت‌الدوله شیرازی. (1375). تذکرۀ شعرای دارالعلم شیراز. تصحیح دکتر منصور رستگار فسایی. انتشارات دانشگاه شیراز.
    49. فرقتی انجدانی فراهانی، ابوتراب بیگ. (1376). دیوان. تصحیح مجتبی برزآبادی فراهانی. تهران: فردوس.
    50. قاطعی هروی. (1979). تذکرۀ مجمع‌الشعرای جهانگیرشاهی. تصحیح و تعلیق و مقدمه دکتر سلیم اختر. دانشگاه کراچی.
    51. کاتب، عزیزالله. (1369). چشم‌انداز تاریخی هجو. ناشر: مولف.
    52. کاشانی، میرتقی‌الدین. (1393). خلاصه‌الاشعار و زبده‌الافکار(چاپ عکسی). به اهتمام یوسف بیگ باباپور.  نشر سفیر اردهال.
    53. کاشانی، میرتقی‌الدین. (1384). خلاصه‌الاشعارو زبده‌الافکار(بخش کاشان). به کوشش ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی. میراث مکتوب.
    54. کامی قزوینی. (1395). نفایس‌المآثر. تحقیق و تصحیح دکتر سعید شفیعیون. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    55. کلیم کاشانی، ابوطالب. (1369). دیوان. تصحیح و مقابلۀ بیژن ترقی. تهران: خیام. 
    56. کمره‌ای، علی نقی. (1349). غزلیات علینقی کمره‌ای. به کوشش سید ابوالقاسم سری. اصفهان: کتابفروشی تأیید. 
    57. گلچین معانی، احمد. (1374). مکتب وقوع در شعر فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.          
    58. ---. (1369). کاروان هند. مشهد: آستان قدس رضوی.
    59. گوپاموی، محمد قدرت‌الله. (1387). تذکرۀ نتایج‌الافکار. تصحیح یوسف‌بیگ باباپور. نشر: قم مرکز ذخایر اسلامی.
    60. محتشم کاشانی، کمال‌الدین. (1380). هفت دیوان محتشم کاشانی. تصحیح دکتر عبدالحسین نوایی و مهدی صدری، تهران: میراث مکتوب.
    61. محمد بدیع بن محمد شریف سمرقندی(ملیحای سمرقندی). (1390). مذکرالاصحاب. تصحیح محمد تقوی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    62. محمودمیرزای قاجار. (1346). سفینه‌‌المحمود. تصحیح دکتر عبدالرسول خیام‌پور. انتشارات موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
    63. مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی. (بی‌تا). ریحانه‌الادب. تبریز: چاپخانۀ شفق.
    64. مستوفی بافقی، محمدمفید. (1385). جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
    65. مشتاق، میر سید علی. (1363). دیوان. به کوشش حسین مکی. تهران: انتشارات حسین مکی.
    66. مطربی سمرقندی، سلطان محمد. (1377). تذکره‌الشعرا، مقدمه و تصحیح اصغر جانفدا، مقدمه و تحشیه و تعلیقات علی رفیعی علامرودشتی، میراث مکتوب.
    67. ملک ثابت، مهدی. (1392). شرح دلارایی، «مجموعه چکیده مقالات همایش بزرگداشت وحشی»، یزد: آرتاکاوا.
    68. موتمن، زین‌العابدین. (1371). تحول شعر فارسی. تهران: کتابخانه طهوری.
    69. مولوی آغا احمدعلی احمد. (1965). تذکرۀ هفت آسمان. کلکته.
    70. مولوی محمد مظفر حسین صبا. (1343). تذکرۀ روز روشن. تصحیح و تحشیۀ محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت. انتشارات رازی.
    71. میلی مشهدی، میرزاقلی. (1383). دیوان، تصحیح محمد قهرمان، تهران: امیرکبیر.
    72. میرشکاک، یوسفعلی. (1391). شرح پریشانی، گزیده مثنوی‌های وحشی بافقی. تهران: امیر کبیر.
    73. نصرآبادی، میرزا محمدطاهر. (1378). تذکره نصرآبادی. به کوشش احمد مدقق یزدی. انتشارات دانشگاه یزد.
    74. نقش علی. (1394). تذکرۀ باغ معانی، تصحیح دکتر میرهاشم محدث و دکتر یوسف باباپور، ناشر: منشور سمیر.
    75. نهاوندی، عبدالباقی. (1381). مآثر رحیمی، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
    76. والۀ داغستانی، علیقلی‌خان. (1390). ریاض‌الشعرا. تصحیح ابوالقاسم رادفر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    77. وحشی بافقی، کمال‌الدین محمد. (بی‌تا). کلیات مولانا وحشی. به سرمایۀ شرکت تعاونی محمدحسن و شرکا. چاپخانۀ علمی.
    78. --- (1339). دیوان. ویراستۀ حسین نخعی، تهران: امیرکبیر.
    79. ---. (2536)دیوان کامل وحشی بافقی، با مقدمۀ استاد سعید نفیسی، حواشی از م. درویش، تهران: جاویدان، 2536.
    80. --- .(ف991ق). کلیات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. نمره مسلسل 60. [نسخه خطی] کتابت 1063ق.
    81. --- .(ف991ق). دیوان، موزۀ بریتانیا، .OR:103726 [نسخه خطی] تاریخ کتابت 1034ق.
    82. --- .(ف991ق). کلیات. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل 16634. [نسخه خطی] تاریخ کتابت 1009ق.      
    83. --- .(ف991ق). کلیات. کتابخانۀ دانشگاه هاروارد. نمرۀ مسلسل 22. [نسخه خطی] تاریخ کتابت قرن 11ق.
    84. --- .(ف991ق). کلیات. کتابخانۀ دانشگاه می‌شی‌گان. نمرۀ مسلسل 335. [نسخه خطی] تاریخ کتابت قرن 11ق.
    85. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ مجلس. نمره مسلسل 13610. [نسخه خطی] تاریخ کتابت 1091ق.    
    86. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ مجلس. نمره مسلسل2/16960. [نسخه خطی] تاریخ کتابت بی‌تا.
    87. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل 51105-5. [نسخه خطی] تاریخ کتابت 1263ق.    
    88. --- .(ف991ق). فرهاد و شیرین. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل23544. [نسخه خطی] تاریخ کتابت بی‌تا.    
    89. --- .(ف991ق).کلیات. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل29836 . [نسخه خطی] تاریخ کتابت1010ق.    
    90. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل 5-15586. [نسخه خطی] تاریخ کتابت 11؟ق.    
    91. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل1256311. [نسخه خطی] تاریخ کتابت بی‌تا.  
    92. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل18066. [نسخه خطی] تاریخ کتابت بی‌تا.  
    93. --- .(ف991ق). مجموعه. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل18849. [نسخه خطی] تاریخ کتابت بی‌تا.
    94. --- .(ف991ق). فرهاد و شیرین صابر شیرازی. تهران: کتابخانۀ مجلس. نمره مسلسل 1126(13291) تاریخ کتابت 1277ق.
    95. وحیدیان کامیار، تقی و محمد عظیمی. (1393). تذکرۀ شعرای مشهد، به‌کوشش سعید خو محمدی خیرآبادی، نشر پیام طوس.
    96. وصال شیرازی، میرزا شفیع. (ف1262ق). فرهاد و شیرین. تهران: کتابخانۀ ملی. نمره مسلسل 15105-5 [نسخه خطی] 1263ق.
    97. هاشمی سندیلوی، شیخ احمدعلیخان. (1994). تذکرۀ مخزن‌الغرایب. به اهتمام دکتر محمد باقر. ناشر: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام‌آباد.        
    98. هدایت، رضاقلی‌خان. (1339). مجمع‌الفصحا. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: امیر‌کبیر.
    99. ---. (ف1288). گلستان ارم. کتابخانه ملی. نمره مسلسل 614 [نسخه خطی] بی‌تا.
    100. هلالی جغتایی. (1377). دیوان. تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانۀ سنایی.

     

    ب) مقالات

    1. صالح صدیقی، اویس. (1350). اشعار چاپ نشده وحشی بافقی. «هلال». 113. تیر. ص22- 27.
    2. مدرس‌زاده، عبدالرضا. (1394). بررسی شیوۀ واسوخت در غزلیات سعدی. فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی. دانشگاه آزاد نجف‌آباد. سال 5 شمارۀ 14 صص55-66. 

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار