بررسی سیرۀ دادرسی قاضیان در قرن هفتم (با تکیه بر بوستان و گلستان سعدی و مثنوی مولوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

10.29252/kavosh.2020.1744

چکیده

قضاوت و دادرسی همواره از مسأله­های مهم جوامع بشری به شمار آمده و باتوجه به نقش پررنگ قاضیان در جامعه، این موضوع در ادبیات فارسی بازتاب گسترده­ای داشته است. در حالی که آداب قضاوت قاضیان و دادگران در متون تاریخ گمشده است، شاعران و ادیبان بتصریح یا با کنایه، به افشاگری دست زده و این، اهمیت آثار آنان را دوچندان می­کند. هدف مقالۀ حاضر بررسی ادب داوری در حکایت­های دوتن از ادیبان برجستۀ ادب فارسی در قرن هفتم است تا از یک سو، طرز تلقّی و نوع واکنش شاعران و ادیبان آن دوره در برابر نابسامانی دستگاه قضا روشن گردد و از سوی دیگر، خصیصه­های اخلاقی دادگر عادل با توجه به آن دوران بررسی شود.
 این تحقیق به روش کتابخانه­ای انجام شده است و ماحصل، آن­که از ابتدا و بخصوص، از تاریخ فاجعه­بار حمله مغول به ایران، انحطاطی در دستگاه قضا ایجاد گردید که شاعران و ادیبان عدالت­خواه را وادار کرد تا با سلاح کلام، جهاد کنند و کوس رسوایی قاضیان را در تاریخ بنوازند. همچنین، نتایج نشان داد که ادب داوری از دیدگاه سعدی و مولوی شامل صفات والای اخلاقی و فنّی همچون عدل و انصاف، علم و دانش، زهد و تقوی، فراست و تیزهوشی، رعایت شرع و قانون­مداری است؛ با این تفاوت که سعدی بیشتر، به وضع موجود و واقعیت وضعیت قضاوت و احکام صادره پرداخته و در مقابل، مولوی بیشتر، به اخلاق آرمانی و فردی توجه کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Judiciary Ethics of the Judges in the Seventh Century )Relying on Sa'adi's Bustan and Golestan and Rumi's Masnavi(

نویسندگان [English]

  • Abbas Izadi Saadi 1
  • shahrzad niazi 2
  • Ata Mohammad Radmanesh 3
1 PhD student of Department of Persian language and literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Isfahan, Iran
2 Department of Persian language and literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
3 Professor of Persian Language and Literature Najaf Abad University
چکیده [English]

udgment has always been one of the most important concerns of human societies and with regard to the outstanding role of the judges in every society, this subject has been widely reflected in Persian literature. While the manners of the judges have been lost in history books, the poets and men of letters have always tried to assert the existing fraudulent leak frankly or through symbols or allusions and this can double the importance of their literary works. The purpose of this paper is to examine the manners of judgment in the stories of the two literary men of Persian literature in the seventh century. On the one hand, the attitude and the kind of reaction of the poets and literary poets of that period against the distortion of the judiciary manners should be clarified. On the other hand, the ethical features and manners of the judges of justice should be considered with regard to their particular period. This study has been conducted through library research method and the result shows the tragic history since Mongol invasion of Iran caused a decline in the Judiciary system that made poets and men of letters call for justice to fight by a verbal weapon and the scandal would disgrace those judges in history. The results also showed that the manners of the judges from Sa'di and Molavi's views include high ethical and professional traits, such as justice and fairness, science and knowledge, asceticism and piety, virtue and vigilance, and religious and legal observance. The main difference lie in the fact that Sa’adi has focused more on the existing conditions and the reality of the judiciary status and the convicted sentences. Molavi, however, has concentrated more on individual and idealistic ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • judge
  • ethics
  • anecdote
  • Sa’adi
  • Molavi
  1. الف)کتاب­ها:

    1. قرآن کریم، خط عثمان طه، ترجمة مهدی الهی قمشه­ای.
    2. امام علی(ع). (1396). نهج‌البلاغه، ترجمة محمد دشتی، چاپ شانزدهم، قم: محمد امین.
    3. جوادی آملی، عبدالله. (1390). ادب قضا در اسلام، چاپ دوّم، قم: اسراء.
    4. خوافی، مجدالدین. (1345). روضه خلد، تصحیح محمود فرّخ، چاپ اوّل، تهران: کتاب زوّار.
    5. دهخدا، علی‌اکبر. (1365). لغت‌نامه دهخدا، لغت‌نامه. تهران: موسسه لغت‌نامه دهخدا.
    6. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود. (1383). اخلاق اسلامی، چاپ سی­ام، قم: دفتر نشر معارف
    7. سعدی، مصلح بن عبدالله. (1384). بوستان سعدی(سعدی نامه)، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم تهران: خوارزمی.
    8. ----------------. (1387). گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران: خوارزمی.
    9. غزالی طوسی، محمد بن محمد. (1351). نصیحه الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، چاپ اوّل، تهران: انجمن آثار ملّی.
    10. قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392، چاپ اوّل، تهران: انتشارات روزنامه رسمی.
    11. غزالی، ابوحامد محمد. (1333). مکاتیب فارسی، به اهتمـام عباس اقبال، چاپ اوّل، تهران: چاپخانه مجلس.
    12. متقی، علی بن حسام‌الدین. (1401 ه ق). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، الطبعة الخامسة، لبنان: مؤسسة الرسالة.
    13. مجلسی، محمدباقر. (1409 ق). بحار الأنوار، 110 جلد، بیروت: مؤسسه الوفا.
    14. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (۱۳۸۴). مثنوی معنوی، تصحیح قوام الدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
    15. مهدوی کنی، محمدرضا. (۱۳۸۸). نقطه­های آغاز در اخلاق عملی، چاپ بیست و چهارم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    16. نوری طبرسی، میرزا حسین. (1408 ه ق). مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل، ج 17، قم: موسسه آل البیت.

    ب)مقالات:

    1. ناصری دولت­آبادی، مهدی و صبوری، مصطفی (1396)، «ویژگی­های یک قاضی خوب»، اصول اخلاق قضایی و رفتار حرفه­ای، فصلنامه قضاوت، شماره 91، صص190-163.