شگردهای انتقادی در رسالۀ مجدیّه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دانشگاه قم

10.29252/kavosh.2019.1695

چکیده

میرزا محمّدخان مجدالملک از رجال سیاسی و یکی از منتقدان و نویسندگان عصر قاجار است و «رسالۀ مجدیّه»ی او، یکی از نخستین آثار انتقادی منثور فارسی است که پیش از پیروزی انقلاب مشروطه، به نگارش درآمده و معایب و نابسامانی­های عصر ناصری را در قالب نثری استوار، انتقادی و طنزآمیز به تصویر درآورده است. مقالۀ حاضر به شیوة توصیفی_تحلیلی به نقد و تحلیل جنبه­های انتقادی این اثر پرداخته است. نویسنده با بهره­گیری از شاهکارهای ادب فارسی، شناخت دقیق و عمیق زمانه، زبانی غنی و به­­کارگیری هنرمندانۀ ظرافت­های هنری، به نقد وزراء، کارگزاران حکومت، علما، عرفا، پادشاه و تحصیل­کردگان پرداخته و از رواج رشوه و تعارف، اخلاق ناپسند و شیوۀ نامطلوب حکمرانی حاکمـان، اخذ مالیـات­های سنگیـن از مردم، منفعت­طلبی علما، دورویی عرفا، سکوت و غفلت پادشاه و بی­مایگی تحصیل­کردگانِ از فرنگ برگشته، انتقاد کرده ­است. مجدالملک با نگاه دقیق به اوضاع عصر قاجار، بهره­گیری از ظرفیّت­های گوناگون زبان فارسی و سرانجام استفادۀ هنرمندانه از شگردهای بلاغی در انتقاد از اوضاع زمانه، اثری پرجاذبه در حوزۀ ادبیّات انتقادی عرضه کرده که می­تواند الگوی درخوری در زمینۀ ادبیّات انتقادی به­شمار آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical manners in the Majdieh epistle

نویسندگان [English]

  • yahya kardgar 1
  • Fatemeh Mousavi 2
1 Associate Professor University of Qom
2 Qom university
چکیده [English]

Mirza Mohammad Khan Majd al-Mulk was one of the political, critic and writers of Qajar period and his"Majdieh epistle" is one of the first literary Persian critique that before the victory of constitutional Revolution has been written and the defects and the disturbances of Nasseri era has illustrated in firm, critical and humorous publication. This essay tries to study this work in a descriptive, analytic way. The author by using the master piece of Persian literary, times subtle and deep recognizing, rich living language and using the artistic elegances skillfully has been criticized by ministers, government agents, scholars, mystics, the monarch and educated people, and the spread of bribes dedications, inappropriate ethics and undesirable manner of governors rulings, heavy taxes on the people, the profiteering of the religious authorities, the hypocrisy of the mystics, the silence and negligence of the king, and the superficial knowledge of educated people who returned from Europe. Majdolmolk, with a close look at the Qajar era, using various capacities of the Persian language, and finally the artistic use of rhetorical techniques in criticizing the epoch situations, has presented a magnificent work in the field of critical literature that can be a critical example of critical literature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critique literature
  • Prose of Qajar era
  • Mirza Mohammad Khan Majd al-mulk
  • Majdieh epistle

مراجع

الف)کتاب­ها:
1- قرآن کریم(1374)، ترجمۀ بهاء­الدّین خرّمشاهی، تهران، نشر نیلوفر و جامی.
2- آدمیّت، فریدون(1392)، اندیشۀ ترقّی وحکومت قانون، چاپ چهاردهم، تهران، انتشارات خوارزمی.
3- آرین­پور، یحیی(1387)، از صبا تا نیما، 3جلد، تهران، چاپ نهم، تهران، انتشارات زوّار.
4- اعتمادالسّلطنه، محمّدحسن­خان(1368)، المآثر و آلاثار(در احوال رجال دربار ناصری)، با تعلیقات حسین محبوبی اردکانی، به کوشش ایرج افشار، تهران، نشر اساطیر.
5- -----------------------(1357)، صدر التّواریخ، به کوشش محمّد مشیری، تهران، نشر روزبهان.
6- انوری، حسن(1381)، فرهنگ سخن، چاپ هفتم، تهران، نشر سخن.
7- ---------(1387)، گزیدۀ غزلیات سعدی، چاپ سیزدهم، تهران، نشر قطره.
8- تولّلی، فریدون(1348)، التّفاصیل، چاپ سوم، شیراز، انتشارات کانون تربیت.
9- حافظ، شمس­الدّین محمّد(1387)، دیوان غزلیات، به‌کوشش خلیل خطیب­رهبر، چاپ چهل و پنجم، تهران، انتشارات صفی­علیشاه.
10- خان­ملک ساسانی، احمد(1379)، سیاستگران دورۀ قاجار، به کوشش سیّد مرتضی آل داود، تهران، انتشارات مگستان.
11- دهخدا، علی­اکبر(1373)، لغت­نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
12- زرّین­کوب، عبدالحسین(1373)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ هفتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
13- سجّادی، سیّدجعفر(1373)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، نشر کومش.
14- سعدی، مصلح بن عبدالله(1384)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات خوارزمی.
15- شمیم، علی­اصغر(1390)، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، چاپ ششم، تهران، نشر زریاب.
16- طباطبایی، جواد(1392)، تأمّلی دربارۀ ایران، تهران، انتشارات مینوی خرد.
17- عبدالجلیل، ج.م(1376)، تاریخ ادبیّات عرب، ترجمۀ آ. آذرنوش، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
18- کاردگر، یحیی(1388)، فنّ بدیع در زبان فارسی، تهران، انتشارات فراسخن.
19- مجدالملک، میرزامحمّدخان(1321)، رسالۀ مجدیّه، تصحیح سعید نفیسی، تهران، چاپخانۀ بانک ملّی.
20- ------------------(1358)، کشف­الغرائب، تصحیح فضل­الله گرکانی، تهران، نشر اقبال.
21- ------------------(1391)، کشف­الغرائب یا رسالۀ مجدیّه، تصحیح ایرج امینی و ناصر مهاجر، تهران، انتشارات آبی.
22- مصفّی، ابوالفضل(1381)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
23- معین، محمّد(1375)، فرهنگ فارسی، چاپ نهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
24- نجفی، ابوالحسن(1387)، فرهنگ فارسی عامیانه، چاپ دوم، تهران، نشر نیلوفر.
ب)مقالات:
1- دهقانی، رضا(1382)، «کشف­الغرائب فی امورالعجایب»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ شصت وچهار، صص21-17.
2- معتقدی، ربابه(1379)، «معرّفی نسخۀ خطّی رساله در وضع ایران»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ سی و نه، صص26-24.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار