توجّه به قرینه‌های همسان در تصحیح اشعار عربی خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه جیرفت

10.29252/kavoshnameh.19.36.89

چکیده

بخشی از دیوان خاقانی را اشعار عربی وی به خود اختصاص داده؛ این بخش به سبب فقدان تصحیح موفّق همچنان آشفته و غامض است. از مطالعۀ نسخه‌های خطّی و چاپی دیوان خاقانی بدین نتیجه می‌رسیم که ناسخان و مصحّحان در ضبط و گزینش مصاریع، عبارات و واژگان به قرینه‌های همسانِ آن که اغلب به شیوه‌های مختلفی در بیتی یا ابیاتی و یا در دیگر آثار شاعر تکرار و نمود یافته است؛ توجّه و عنایتی نداشته و از این ‌روی ضبط‌های نامعتبر و گزینش‌های غلط را در تصحیحات خود وارد کرده‌اند. مراد از قرینه‌‌های همسان هرگونه قرینه‌ای است‌ که بتواند ذهن ما را به‌سوی قرینۀ دیگر سوق بدهد. این قرینه از ساختار‌های یکسان نحوی و صرفی گرفته تا صناعات ادبی نظیر: ترصیع، موازنه، انواع جناس، طباق، مراعات‌النّظیر و لفّ و نشر و... قابل تعمیم است. پژوهش حاضر با عنایت به این قرینه‌ها، ابیاتی را که دقیق نقل نشده‌اند، نقد و بررسی می‌کند و صورت صحیح آنها را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Use of Contextual factors in the Critical Revision of Khaqani's Arabic Poetry

نویسنده [English]

  • yousof asqari
member of jiroft university
چکیده [English]

A section of the complete works of Khaqani contains his Arabic poems. This section is still disorderly and obscure. Studying the manuscripts and published copies of Khaqnani's complete works reveals that the scribes and those involved in the emendation have not paid attention to the identical contextual factors in determining the precise spelling of words, hemistiches, phrases and words which are recurrent in various ways in the other hemistiches, or they are repeated and manifested in the other works of the poet. Therefore, they have interpolated corrupt records and wrong choices into the text in their emendation. The identical contexts are any indications that can lead our minds towards other coherent contextual indications. These indicators comprise similar syntactic and semantic structures, figures of speech and thought such as interlaced rhymes, equilibrium, puns and plays on words, antithesis, parallelism, folding and unfolding, etc. The present research critically examines and analyzes some verses relying on these identical contexts and revealing their correct forms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaqani
  • Arabic poems
  • emendation
  • contextual factors
الف) کتاب‌ها
1- ابن منظور، جمال‌الدّین محمّدبن مکرم(1997)، لسان‌العرب، بیروت، دارالصّادر.
2- بیرونی خوارزمی ابوریحان، محمّد بن احمد(1367)، التّفهیم لاوائل صناعة التّنجیم، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران، نشر نو.
 3- جهانبخش، جویا(1378)، راهنمای تصحیح متون، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب.
4- خاقانی، افضل‌الدّین بدیل بن‌علی(2537)، تحفة‌العراقین، به اهتمام یحیی قریب، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
5-  -------------------:دیوان(1388)، تصحیح ضیاءالدّین سجّادی، چاپ نهم، تهران، انتشارات زوّار.
6- خاقانی، افضل‌الدّین بدیل بن‌علی: دیوان(1375)، ویرایش میرجلال‌الدّین کزّازی، تهران، نشر مرکز.         
 7- خاقانی، افضل‌الدّین بدیل بن‌علی: دیوان(2537)، تصحیح علی عبدالرّسولی، تهران، چاپخانة مروی.
8- ----------------------(1349)، منشآت خاقانی، تصحیح و تحشیة محمّد روشن، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
9- دهخدا، علی اکبر(1363)، امثال و حکم، چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
10- -----------(1373)، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
11- رضایی‌حمزه کندی، علیرضا و وحید رضایی‌حمزه کندی(1389)، آفتاب نهان خاقانی( شرح و ترجمة اشعار عربی خاقانی)، ارومیّه، نشر بوتا.
12- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1361)، نقد ادبی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
13- صفی‌پور، عبدالرّحیم(1377 ه.ق)، منتهی‌الارب فی‌لغة‌العرب، چاپ 21، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
14- شرتونی، سعید(1392)، اقرب‌الموارد فی‌فصح‌العربیه و الشّوارد، چاپ سوم، تهران، نشر اسوه.
15- فراهیدی، خلیل‌بن احمد(1410ﻫ)، کتاب‌العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، چاپ دوم، قم، نشر هجرت.
16-معرّی، ابوالعلاء(بی تا)، اللّزومیات(دیوان لزوم ما لایلزم)، حقّقه و علّق حواشیه و قدّم له عمر الطّباع، [فی مجلَّدتین]، بیروت- لبنان، شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم.
17- ----------(1376 ﻫ)، سقط الزّند، بیروت، دار بیروت و دار صادر.- معلوف.
18- لویس(1986)، المنجد فی‌اللّغة، بیروت، دارالشّرق.
ب) مقالات
1- اصغری بایقوت، یوسف(1394)، معرّفی یکی از نسخه‌های خطّی دیوان خاقانی(نسخه‌ای کارآمد در تصحیح ابیات عربی خاقانی)، گوی بیان(مجموعة مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی)، به کوشش خدابخش اسداللهی، اردبیل، انتشارات دانشگاه محقّق اردبیلی، صص552-546.
2- اصغری بایقوت، یوسف و مهدی دهرامی(1390)، «ضرورت تصحیح اشعار عربی خاقانی»، مجلّة دانشکدة زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت معلّم تهران، صص24-7.
3- -----------------------------(1391)، « مقایسة تطبیقی ساختار و محتوای قصاید عربی خاقانی با معلّقات سبع»، فصلنامة علمی پژوهشی «پژوهش‌های زبان و ادبیّات تطبیقی»، دانشگاه تربیت مدرّس، صص47-27.
4- -----------------------------(1390)، «نقد کتاب آفتاب نهان خاقانی»، کتاب ماه ادبیّات، سال پنجم، شمارة 52، صص64-59.
ج) نسخه‌های خطّی
1- خاقانی، افضل‌الدّین بدیل بن‌علی: دیوان، نسخة خطّی(مج1)، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة ثبت 976.
2- ----------------------: دیوان، نسخة خطّی(مج2)، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة ثبت 208233.
3- ----------------------: دیوان، نسخة خطّی موزة بریتانیا(معروف به لندن)، با مشخّصات (7949OR.  / مورّخ664 به شمارة عکسی 119 موجود در موزة اسناد و کتابخانة ملّی).