استعاره مفهومی؛ الگوی ادراکی تجربة عرفانی سهروردی در «عقل سرخ»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نظریۀ معاصر مدّعی است نظام ادراکی انسان اساساً استعاری است و استعاره به‌شکل ناخودآگاه و غیراختیاری، در زندگی روزمرّۀ انسان به‌کرّات به‌کار می‌رود. این دیدگاه را نخستین‌بار در سال 1980 جورج لیکاف و مارک جانسون با انتشار کتاب استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم مطرح کردند. نگرش استعاری سهروردی در روایت‌های شهودی خویش عنصر بلاغی مسلّط بر سبک شخصی اوست. بر این اساس در این مقاله ابتدا به دستگاه فکری و نظام معرفتی «حکمت اشراق» پرداخته ‌شده است. همچنین تجربۀ عرفانی سهروردی در رسالة «عقل سرخ» که در قالب زبان استعاری ظهور یافته، طبق نظریۀ استعارة مفهومی بررسی شده ‌است. درنتیجه با تبیین مفهوم «تجربۀ عرفانی» و تحلیل زبان استعاری، نظام استعاره‌پردازی شیخ اشراق حول دو کلان استعارۀ «تن قفس است» و «روح پرنده است» و استعاره‌های وابسته به آن قابل شناسایی است. همچنین نشان داده می‌شود که زبان استعاری سهروردی در رسالة‌ «عقل سرخ» کوشش خلّاقانه‌ای است برای تجسّم بخشیدن به عالم مثال که از ابداعات اصلی اوست.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Relation between Mystical Experience and Metaphorical Language in Suhravardi’s “Aghl-e- Sorkh”

نویسنده [English]

  • nematollah panahi
Ph.D Student Of Persian Language and Literature Field Department Of Letters and Humanities Ferdowsi University Of Mashhad
چکیده [English]

The new outlook on metaphor opposes the traditional outlook. The new idea of the outlook rejects the idea that metaphors have an absolutely linguistic and literary nature. This outlook introduced by Lakoff and Johnson in their work called "Metaphors". Liveby (1980) believes that people make use of metaphors in their daily lives. Metaphorical attitude of Suhravardi makes allegory a dominant rhetorical element in his style. To show his theosophical world, Suhravardi mostly used metaphoric concepts. In this paper, by referring to the ontological system of Suhravardi which is known under the name of “Hikmat-I Ishragh”; the relation between mystical experience and metaphorical language in Suhravardi’s "Aghl-e- Sorkh" is examined. The theory of conceptual metaphor is being used as theoretical frame work. In conclusion by recognizing the function of “"God is light” and “Spirit is bird” as macro metaphors it is possible to analyze the metaphorical system and cornerstone of thoughts of Suhravardi. Metaphorical mapping makes appropriate categories for Suhravardi 's abstract analysis and shows intratextual coherence of "Aghl-e- Sorkh" with primary mapping.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical experience
  • Conceptual metaphor
  • Suhravardi
  • Aghl-e- Sorkh
  • Lakoff and Johnson
  1.  

    1. قرآن کریم.

    2. آلستون، ویلیام، (1389)، «تجربۀ دینی: ادراک خدا»، درباره تجربۀ دینی، گزیدۀ مایکل پترسون [و دیگران]، تهران: هرمس.

    3. اتّو، رودلف، (1380)،  مفهوم امر قدسی، ترجمۀ همایون همتی، تهران: نقش جهان.

    4. استیس، والترترنس، (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، تهران: سروش.

    5. امین‌رضوی، مهدی، (1391)، سهروردی و مکتب اشراق، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.

    6. پورنامداریان، تقی، (1378)، رمز و داستان‌های رمزی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    7. -----------، (1390)، عقل سرخ، شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی، تهران: سخن.

    8. جیمز، ویلیام، (1393)، تنوع تجربۀ دینی، ترجمۀ حسین کیانی، چاپ دوم، تهران: حکمت.

    9. سعیدی، گل‌بابا، (1383)، فرهنگ اصطلاحات ابن عربی، تهران: شفیعی.

    10. سهروردی، شهاب‌الدین، (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، به تصحیح و مقدمۀ هانری کربن و سید حسین نصر، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    11. سیدعرب، حسن، (1391)، نقد و تحلیل رویکردهای معاصران به سهروردی، تهران: هرمس.

    12. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.

    13. شهرزوری، شمس‌الدین محمد، (1396ق.)، نزهه‌ الارواح و روضه الافراح فی تاریخ الحکماء و الفلاسفه، تصحیح سید خورشید احمد، حیدرآباد، دایره‌المعارف العثمانیه.

    14. فتوحی رودمعجنی، محمود، (1391)، سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن.

    15. قائمی‌نیا، علیرضا، (1391)، «استعاره‌های مفهومی در آیات قرآن»، زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی، تهران: هرمس.

    16. قطب‌الدین شیرازی، (1380)، شرح حکمه‌الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی وصال و مهدی محقق، سلسله دانش ایرانی، شمارۀ50، انتشارات مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، دانشگاه مک‌گیل کانادا.

    17. کربن، هانری، (1358)، ارض ملکوت: کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی، ترجمۀ سید ضیاءالدین دهشیری، تهران: مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگ‌ها. 

    18. ---------، (1391)، چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی، ج2، ترجمۀ ان‌شاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.

    19. لیکاف، جرج و مارک جانسون، (1394)، استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم، ترجمۀ هاجر ابراهیمی، تهران: نشر علم.

    20. مجتهدی، کریم، (1393)، سهروردی و افکار او: تاملی در منابع فلسفه اشراق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    21. ملکیان، مصطفی، (1381)، راهی به رهایی، تهران: موسسه نگاه معاصر.

    22. -----------، (1386)، درسگفتار عرفان مقایسه‌ای، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.

    23. نصر، سید حسین، (1386)، سه حکیم مسلمان، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

    24. نویا، پل، (1373)، تفسیر قرانی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    25. هاوکس، ترنس، (1390)، استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم.

    26. یاکوبسن، رومن، (1390)، «قطب‌های استعاری و مجازی در زبان‌پریشی»، زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.

    ب) مقالات:

    1. فتوحی، محمود، (1387)، «ساخت شکنی بلاغی: نقش صناعات بلاغی در شکست و واسازی متن، نقد ادبی،  دورۀ1، شماره 3، صص109-135.
    2. کدیور، محسن، (1373)، «کتاب‌شناسی توصیفی فلسفه اشراق»، فصلنامه‌ آینۀ‌ پژوهش،‌ سال‌ پنجم‌، شمارۀ‌ دوم‌، صص106-124.
    3. هاشمی، بی‌بی زهره، (1392)، «مفهوم «ناکجاآباد» در دو رسالۀ سهروردی بر اساس نظریۀ استعارۀ شناختی»، جستارهای زبانی،  دورۀ 4، شماره3(پیاپی15)، صص237-260.
    4. همدانی، امید، (1388)، »حماسه، اسطوره و تجربۀ عرفانی؛ خوانش سهروردی از شاهنامه»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال2،شمارۀ7، صص137 تا 162.