جلوه‌های گوناگون تکرار در رباعیّات مولانا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

2 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشیار دانشگاه اهواز

چکیده

یکی از عوامل مهمّ ایجاد زیبایی و غنای موسیقایی شعر، تکرار است. آرایههای بدیع لفظی را با نوعی مسامحه میتوان ذیل تکرار آورد. تکرار واژه را در شعر می‌توان از دیدگاه‌های مختلف ادبی بررسی کرد که در این مقاله رباعیّات مولوی از دیدگاه بدیعی و زیبایی‌شناسی مورد تحلیل قرار گرفته‌است. از میان شاعران فارسی‌زبان، جلال‌الدّین محمّد مولوی(604-672) در رباعیهای خود انواع تکرار را به شیوهای بسیار زیبا، هنرمندانه و شاعرانه و با بسامد زیاد مورد استفاده قرار داده است. این تکرارها، علاوه بر ایجاد زیبایی، شور و شیدایی مولانا را از بارقههای معنوی به نمایش میگذارد و گاه رباعیّات او را تا حدّ یک قطعة موسیقی پرطنین و طربناک متناسب با عوالم معنوی نزدیک ساخته است. غالب این تکرارها در رباعیّات مولانا از طریق تکرار حرف، هجا، کلمه و عبارت عمدتاً در قالب آرایههای بدیع لفظی همچون انواع جناس، ردّالعجز علیالصّدر، اشتقاق، موازنه و ذوقافیتین تجلّی یافته است. در این جستار با آوردن نمونههایی از انواع تکرار در این قالب شعری مولانا، بررسیها و تحلیلهای لازم به شیوههای آماری و با بهرهگیری از جداول صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Various Effects of Repetition in the MowLana's Robayat

نویسندگان [English]

  • nasim savari 1
  • Mohammad Reza Salehi Mazandarany 2
  • Parvin golizadeh 3
1 PhD Candidate of Qom University
2 Associate Professor Shahid Chamran University of ahvaz
3 Associat Professor Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

Repetition is one of the most important elements of beauty and musical tune of poetry. In Mowlana's Robayat, verbal "array" can be listed as one form of repetition. Mowlana has made use of various forms of repetition in his Robayat in a very artistic way. This has led to the beauty of his works. It also has shown a mystical taste in his Robayat. In the elevation of his work to a good piece of music, repetition has also played a significant role.
In Mowlana's Robayat, repetition has been made through repetition of letters, syllables, words and phrases, mostly in the forms of exquisite verbal "arrays" such as derivation, balance, patience, and pun.
Based on statistical analysis, the authors of the paper have considered several forms of repetition in Robayat in this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mowlana's
  • Robayat
  • repetition
  • Music
  • Array
-براهنی، رضا (1347)، طلا در مس، ج اوّل، چ دوم، زمان.
-تجلیل، جلیل (1367)، جناس در پهنه­ی ادب فارسی، تهران، مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-دهخدا، علی­اکبر (1342)، لغت­نامه، ج 26، ذیل رباعی.
-شفیعی کدکنی، محمدرضا (1373)، موسیقی شعر، تهران، نشر آگاه.
-شمیسا، سیروس (1374)، نگاهی تازه به بدیع، چ هفتم، تهران، نشر فردوس.
__________  (1363)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران، نشر آشتیانی.
-قیس رازی، شمس (1373)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، چ اوّل، انتشارات             فردوسی.
-محسنی، احمد (1382)، ردیف و موسیقی شعر، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
-مولانا، جلال­الدّین بلخی (1385)، کلّیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع­الزّمان فروزانفر، چ نوزدهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــ (1390)، شرح جامع مثنوی، تصحیح کریم زمانی، چ سی و چهارم، تهران، انتشارات اطّلاعات.
-نقوی، نقیب (1384)، شکوه سرودن (بررسی موسیقی شعر در شاهنامه فردوسی)، چ اوّل، مشهد، انتشارات فردوسی.
-وحیدیان کامیار، تقی (1379)، بدیع از دیدگاه زیبایی­شناسی، تهران، دوستان.
ــــــــــــــــــ (1378)، در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، چ دوم، انتشارات محقق.
-همایی، جلال­الدّین (1386)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ بیست و ششم، تهران، انتشارات هما.
 
مقاله­ها
-اشرف­زاده، رضا (1384)، «کندوکاو زیبایی­شناسانه در مورد جناس»، فصل­نامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ش پنجم، صص 60-46.
-بارانی، محمد (1382)، «موسیقی شعر فرّخی سیستانی»، پژوهش­نامه­ی ادب غنایی، سال اوّل، ش اوّل، صص 50-19.
-بخشوده، حبیب­الله (1388)، «انواع موسیقی در شعر سپید»، آموزش زبان و ادب فارسی، دوره بیست و دوم، ش چهارم، صص 21-18.
-بهمنی، یدالله و مهران شادی (1390)، «صور خیال و صنایع ادبی در غزلیات عرفی شیرازی»، مطالعات زبان بلاغی، سال دوم، ش چهارم، صص 9-34.
-بهارلو، علیرضا و چیت­سازیان (1391)، «جایگاه هنر و موسیقی در آراء و اندیشه­ی مولانا»، کتاب ماه ادبیات، ش 61 (پیاپی 175)، صص 65-59.
-شعبانی، محمد (1389)، «مولوی، صوفی ترانه­گو (بررسی مضامین رباعییات مولانا و جایگاه آن در شعر فارسی)»، کتاب ماه ادبیات، ش 42 (پیاپی 156)، صص 31-22.
-صهبا، فروغ (1384)، «مبانی زیبایی­شناسی شعر»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 24، ش سوم (پیاپی 44)، صص 109-90.
-کرمی، محمدحسین و سعید حسامپور (1383)، «واج­آرایی و تکرار در شعر خاقانی»، دوفصل­نامه­ی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، ش سوم، صص 161-137.
-متحدین، ژاله (1354)، «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن»، مجلّه­ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 11، ش 43، صص 530-483.
-نساجی زواره، اسماعیل (1390)، «آرایه­ی تکرار در غزلیات حافظ»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش دوم، صص 7-3.